Hreyfi- og stoðkerfi

• Starfsfólk þarf að geta unnið í þeim stöðum sem þeim líður vel í og hafi möguleika á fjölbreytni í líkamsstöðu.

• Tryggja þarf nægt rými þannig að auðvelt sé að komast að verkefninu og breyta um stellingar, hvort sem unnið er sitjandi eða standandi.

• Vinnuhæð þarf að taka mið af eðli verkefna, til dæmis hvort um nákvæmnisvinnu, létta vinnu eða átakavinnu er að ræða.

• Tæki og búnaður þarf að vera innan seilingar og í góðri vinnuhæð þannig að starfsfólk eigi auðvelt með að vinna í hentugri líkamsstöðu.

• Gott er að velja tæki og búnað í samráði við starfsfólk og tryggja rétta notkun.

Starf er talið einhæft ef:

• Eitt verk eða fá einföld verk eru unnin og sömu hreyfingar endurteknar aftur og aftur, meiri hluta vinnutímans.

• Vinnuferlið er stutt og oft er unnið hratt.

• Starfið telst afar einhæft ef vinnuferlið tekur innan við 30 sekúndur eða ef sama hreyfingin er endurtekin meira en helming vinnutímans.

• Frelsi til athafna er takmarkað.

• Það er erfitt að breyta um líkamsstellingu og oft unnið í óhentugum vinnustellingum.

• Oft krafa um líkamlegt átak í langan tíma.

• Einhæf vinna í langan tíma getur valdið einkennum frá stoðkerfi til dæmis spennu og verkjum.

• Einhæf vinna getur jafnframt valdið andlegu álagi til dæmis vegna tilbreytingarleysis, tímaskorts eða krafna um athygli. Þetta eykur vöðvaspennu og þreytu. Auk þess getur andlegt álag dregið úr einbeitingu og skert viðbrögð.

Mat á álagi

Hægt er að gera mat á álagi og gera úrbætur ef þörf krefur, í samvinnu við starfsfólk. Til að meta álag við einhæfa vinnu þarf að skoða:

• Í hvaða vinnustellingum er unnið.

• Hvort búnaður og aðstaða henti viðkomandi og verkefninu sem á að vinna.

• Hversu lengi vinnan er unnin. Ef einhæf álagsvinna er unnin lengur en þrjá til fjóra tíma á dag ber að taka mið af því og skipuleggja vinnu starfsmanna í samræmi við það.

• Möguleika starfsfólks á að hafa áhrif á skipulag vinnunnar, vinnuhraða og takt, eðli verkefna, hvíldartíma eða hvenær verkinu skal lokið.

• Andlegt álag til dæmis vegna félagslegrar einangrunar, skorts á mannlegum samskiptum og stuðningi.

Þegar andlegt álag og einhæf vinna fara saman eru miklu meiri líkur á álagseinkennum.

Forvarnir

Þegar áhættumat liggur fyrir eru gerðar úrbætur ef þörf krefur, í samvinnu við starfsfólk. Mikilvægt er að draga úr einhæfri vinnu eins og kostur er og reyna að tryggja fjölbreytni með:

Verkvíxlun

Unnið er til skiptis að verkefnum sem framkvæmd eru með ólíkum hreyfingum þannig að mismunandi vöðvahópar séu virkjaðir. Vinnuskipulagið tryggir fjölbreytni bæði í vinnustellingum og hreyfingum, skipt er á milli kyrrstöðu og hreyfingar, erfiðisvinnu og léttrar vinnu. Ef ekki er hægt að tryggja fjölbreytni með verkvíxlun ber að tryggja að starfsfólk fái reglulega hvíld frá verkefnum sínum yfir daginn.

Stuttum hvíldarhléum

Ef ekki er hægt að koma verkvíxlun við ber að taka stutt hvíldarhlé. Dæmi: tvær mínútur á tuttugu mínútna fresti eða tíu mínútur á klukkustund. Ef ekki falla til hlé vegna matar- og kaffitíma eða verkefnaskipta á að taka þau sérstaklega en ekki safna þeim saman. Það má nýta hléin til æfinga, til dæmis er hægt að setja upp smá- eða tölvuforrit í tölvu- eða snjalltækjum sem birta æfingar reglulega.

Vinnuhópum

Fámennur hópur starfsfólks vinnur saman að ákveðnum verkefnum og á kost á að stjórna skipulagi innan þeirra verkefna. Þetta getur aukið sjálfstæði og starfsánægju. Einnig er mikilvægt að starfsfólk geti víxlað milli ólíkra verkstöðva í heildarferlinu til að það fái heildstæða mynd af því og finni fyrir ábyrgð sinni í ferlinu.

Nákvæmnisvinna, létt vinna eða erfiðisvinna?

Vinnuhæð þarf að taka mið af eðli verkefna, til dæmis um hvort um nákvæmnisvinnu, létta vinnu eða erfiðisvinnu er að ræða. Tæki og búnaður þurfa að vera innan seilingar og í góðri vinnuhæð þannig að starfsfólk eigi auðvelt með að vinna í hentugri líkamsstöðu.

Við nákvæmnisvinnu eykst krafa um beitingu sjónar og þá er gott ráð að hækka upp borð til að sjá betur á verkefnið. Góð lýsing er því sérstaklega mikilvæg.

Við léttari vinnu, til dæmis að smyrja brauð, saxa grænmeti og vinna við lyklaborð, er gott að hafa borðhæð þannig að hægt sé að vinna með axlir slakar.

Við erfiðisvinnu, til dæmis að saga, pússa og hnoða deig, er gott ráð að lækka borð þannig að auðveldara sé að beita afli en halda jafnframt góðri líkamsstöðu. Einnig er mikilvægt að nota kraft úr neðri hluta líkamans eins og hægt er (færa þunga milli fóta).

Mörg vinna sitjandi meirihluta dags. Sitjandi vinnustelling er talin vera góð þegar:

• Við hugum að fjölbreytni og breytum reglulega um líkamsstöðu í stólnum.

• Við höfum góðan stuðning undir fætur þannig að ekki myndist þrýstingur frá stólsetu undir læri.

• Við getum stillt vinnuhæð þannig að hún henti vinnu sem unnin er.

• Við höfum hluti sem við notum mest næst okkur.

Hafa þarf í huga að þegar setið er með bakið bogið eykst álagið og því gott að standa upp reglulega eða breyta um stöðu í stólnum.

Gott er að koma verkvíxlun inn í vinnuskipulagið þannig að ekki sé unnið sitjandi alla vinnuvaktina og stuðla þannig að fjölbreytni í vinnustellingum.

Einnig er mikilvægt er að allur búnaður, skrifborð, stóll, skjár og fleira, sé stillanlegt til að einstaklingar eigi auðvelt með að breyta um stellingar og aðlaga búnaðinn að sér.

• Þegar unnið er standandi er mikilvægt að huga að skipta um líkamsstöðu til að forðast einhæft álag.

• Gott er að sitja og standa til skiptis ef hægt er.

• Ef verkefni eru þannig að æskilegt sé að standa við verkið eru tyllistólar oft góð lausn til að létta álagi af fótum.

• Passa þarf að vinnuhæð henti þeirri vinnu sem verið er að vinna og þeim sem sinnir vinnunni.

• Við langvarandi standandi vinnu getur tegund gólfefnis skipt máli.

• Mikilvægt er að búnaður sé stillanlegur þannig að hægt sé að breyta um stellingar og aðlaga búnað að hverjum og einum.

• Þegar unnið er við tölvu er mikilvægt að hægt sé að aðlaga allan búnað að starfsfólki svo það geti unnið í þeim stöðum sem þeim líður vel í.

• Þegar búnaður er valinn og vinnuumhverfið hannað og skipulagt skal taka tillit til þess hversu lengi er unnið við tölvuna.

• Mikilvægt er að taka reglulega hlé frá vinnunni eða breyta um líkamsstöðu.

Sum störf fela í sér að vinna þarf í óþægilegum stellingum, til dæmis með hendur fyrir ofan axlir eða á hnjám. Hægt er að nýta eftirfarandi ráð:

• Reyndu að breyta reglulega um líkamsstöðu

• Reyndu að skipuleggja vinnuna þannig að tími í erfiðum líkamsstöðum sé lágmarkaður.

• Taktu nokkurra mínútna hlé frá vinnu reglulega.

• Nýttu þau léttitæki sem eru í boði, til dæmis stiga, palla og hnéhlífar.

• Veldu handverkfæri sem styðja við góða líkamsbeitingu

Vinna í heimahúsi getur verið erfið líkamlega þar sem vinnuaðstæður eru ólíkar og ekki hannaðar með þjónustu í huga. Oftast er einn einstaklingur að veita þessa þjónustu og misauðvelt að fá aðstoð ef þess þarf.

Þjónusta sem veitt er í heimahúsi getur til dæmis verið:

• þrif

• persónuleg aðstoð

• heimahjúkrun

• þjálfun

Einnig getur þetta átt við störf rafvirkja, pípara, smiða og fleiri aðila sem fara heim til fólks að sinna lagfæringum og/eða uppsetningu á búnaði.

Vinnurými

Þrengsli og lítið vinnurými getur gert starfsfólki erfitt fyrir að beita sér rétt við vinnu sína og getur til dæmis reynst erfitt að beygja sig á réttan hátt. Rými sem starfsfólk þarf til að beygja sig við vinnuna þarf að minnsta kosti að vera 60-80 sentímetrar. Leggja skal áherslu á að hægt sé að komast að rúmi beggja vegna þegar það þarf að aðstoða einstakling þar. Þetta á einnig við störf við þrif þar sem búa þarf um mörg rúm á dag.

Reglan er að skipuleggja skal vinnustaðinn þannig að ekki þurfi að lyfta þungu. Þetta getur verið snúið þegar unnið er í heimahúsi. Því þarf alltaf að meta aðstæður áður en vinna hefst og ekki lyfta miklum þyngdum að óþörfu.

Alltaf skal nota viðeigandi léttitæki (sjá nánar undir léttitæki). Velja skal léttitæki sem að hæfa starfinu og passa inn í vinnurýmið.

Stuðningur

Það getur valdið álagi að starfa við skilyrði sem vekja ótta um að geta ekki ráðið einn fram úr flóknum og óvæntum atburðum sem kunna að koma upp.

Mikilvægt er fyrir starfsfólk sem vinnur eitt að geta fengið aðstoð ef það eða skjólstæðingur verður fyrir slysi eða veikindum á meðan á þjónustunni stendur. Það veldur álagi að starfa við skilyrði sem vekja ótta um að geta ekki ráðið einn fram úr flóknum og óvæntum atburðum sem kunna að koma upp.

Að vinna einn, einkum að næturlagi, getur reynst þrúgandi fyrir marga auk þess sem líkamlegt álag getur verið meira. Mikilvægt er að slíkar aðstæður séu ræddar á vinnustaðnum og starfsfólk njóti stuðnings svo að vinnuumhverfið verði eins gott og unnt er.

Þegar gerð er skrifleg áætlun um öryggi og heilbrigði fyrir vinnustaðinn skal meta hvort þörf er á að fleira starfsfólk vinni saman til að draga úr líkum á álagsmeiðslum. Þetta á við um ýmis konar starfsemi, þar á meðal þegar unnið er við umönnun.

Vinna í mannvirkjagerð getur falið í sér líkamlegt álag sem getur haft neikvæð áhrif síðar á ævinni. Öll viljum við komast hjá því að þurfa að líta í baksýnisspegilinn ef þrálátir stoðkerfisverkir láta á sér kræla, svo sem verkir í baki, öxlum, hálsi og hnjám. Þess vegna skiptir góð og fjölbreytt líkamsbeiting miklu máli og má ekki gleymast í erli hversdagsins.

Atvinnurekendur

Atvinnurekendur þurfa að tryggja eins góðar vinnuaðstæður og kostur er svo sem viðeigandi hlífðarbúnað og léttitæki.

Starfsfólk

Starfsfólk þarf sjálft að huga að því hvernig það beitir líkamanum frá degi til dags.

Gættu að réttri líkamsbeitingu:

• Hafðu jafna dreifingu á líkamsþunga hvort sem unnið er standandi, sitjandi eða krjúpandi.

• Jafnaðu þungann á vinnufötunum, taktu vinnubelti af í pásum og fjarlægðu dót sem þú ert ekki að nota.

• Notaðu tæki með góðum handföngum sem dreifa álagi jafnt yfir lófann.

• Hafðu bakið beint og axlir slakar.

• Hafðu olnboga sem næst líkamanum.

• Hafðu góðan stuðning undir fætur.

Góð ráð við einhæfa álagsvinnu:

• Reyndu að takmarka þann tíma sem unnið er við slíka vinnu eins og hægt er.

• Reyndu að breyta reglulega um líkamsstöðu.

• Taktu reglulega nokkurra mínútna hlé.

• Gættu að líðan þinni — streita getur aukið álag á stoðkerfið.

• Hugaðu sérstaklega að úlnliðum þegar þú þarft að endurtaka einhæfar hreyfingar.

• Hugaðu að hálsi og öxlum vegna vinnu fyrir ofan axlir.

• Notaðu hnéhlífar ef þú þarft að krjúpa.

Góð ráð þegar lyfta þarf þungu:

• Notaðu viðeigandi léttitæki.

• Hafðu hlutinn eins nálægt líkama og hægt er.

• Passaðu að hafa gott grip áður en þú lyftir.

• Óskaðu eftir aðstoð eða farðu fleiri ferðir.

• Hafðu gott bil á milli fóta til að auka jafnvægi.

• Beygðu hnén, notaðu rass og læri til að lyfta — ekki nota bakið.

• Ekki snúa upp á hrygg eða háls.

• Hafðu þunga hluti í mittishæð og ekki lyfta upp fyrir axlarhæð.