18. nóvember 2025
18. nóvember 2025
Sýklalyfjanotkun og byrði sýklalyfjaónæmis mest hjá elstu hópunum
Staðan á Íslandi er að mörgu leyti góð hvað varðar notkun sýklalyfja og sýklalyfjaónæmi en þó er mikið starf óunnið.
Þar sem notkun sýklalyfja og byrði af völdum ónæmra sýkla eru mest hjá elstu aldurshópunum verður árlegt málþing sóttvarnalæknis að þessu sinni helgað hjúkrunarheimilum.
Vitundarvakning um sýklalyfjaónæmi
Dagurinn 18. nóvember er sérstaklega helgaður vitundarvakningu um sýklalyf hjá Sóttvarnastofnun Evrópu (ECDC). Sama dag hefst vitundarvika um sýklalyfjaónæmi á vegum Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar (WHO). Tilgangur þessarar vitundarvakningar er að minna almenning, stjórnvöld, heilbrigðisstarfsfólk og aðra aðila á þá ógn sem stafar af útbreiðslu sýklalyfjaónæmra baktería í heiminum. Sjá nánar á vef embættis landlæknis.
Staðan á Íslandi
Árið 2024 var notkun sýklalyfja hjá fólki svipuð og undanfarin ár en um þriðjungur landsmanna fékk að minnsta kosti eina sýklalyfjaávísun á árinu. Flestum sýklalyfjum var ávísað utan sjúkrahúsa, oftast af heimilislækni. Á Íslandi er notkun breiðvirkra sýklalyfja almennt lítil sem er jákvætt þar sem breiðvirk sýklalyf stuðla frekar að auknu sýklalyfjaónæmi. Notkun sýklalyfja er mest hjá yngstu og elstu aldurshópunum.
Sýklalyfjaónæmi í bakteríum hér á landi er almennt lítið miðað við mörg ríki ESB/EES, þó aukning hafi orðið á vissum gerðum ónæmra sýkla. Sérstakar áhyggjur vekur aukning á karbapenemasa-myndandi Enterobacterales (CPE) á milli ára, en 18 einstaklingar greindust með CPE í fyrsta sinn árið 2024, sem er metfjöldi. Algengasta gerð tilkynningarskyldra ónæmra sýkla eru sýklar sem mynda breiðvirka beta-laktamasa (ESBL/AmpC), en þessi gerð ónæmra sýkla greinist oftast hjá eldra fólki, sérstaklega konum, og sérstaklega í tengslum við þvagfærasýkingar.
Rannsókn á hjúkrunarheimilum hérlendis sýndi að um 7% íbúa tóku eitt eða fleiri sýklalyf á þeim tíma sem rannsóknin fór fram. Yfir helmingur af öllum sýklalyfjum voru gefin í fyrirbyggjandi tilgangi, sem er hátt í samanburði við önnur ESB/EES ríki. Þar af var nær helmingur til að fyrirbyggja þvagfærasýkingar.
Þar sem notkun sýklalyfja og byrði af völdum ónæmra sýkla er mest hjá elstu aldurshópunum verður árlegt málþing sóttvarnalæknis að þessu sinni helgað hjúkrunarheimilum. Málþingið verður haldið þriðjudaginn 18. nóvember á Hrafnistu á Sléttuvegi, en einnig verður boðið upp á þátttöku með fjarfundi.
Staðan í Evrópu
Árlega fá 4,3 milljónir sjúklinga í Evrópusambandinu/Evrópska efnahagssvæðinu (ESB/EES) að minnsta kosti eina sýkingu sem tengist heilbrigðisþjónustu („spítalasýkingu“) og margar eru vegna ónæmra sýkla.
Sýking sem tengist heilbrigðisþjónustu er sýking sem einstaklingur fær meðan á dvöl eða meðferð í heilbrigðiskerfinu stendur og var ekki til staðar við komu. Þetta getur til dæmis verið á sjúkrahúsi, á heilsugæslu eftir inngrip, á hjúkrunarheimili, eða í tengslum við heimahjúkrun. Dæmi um algengar sýkingar sem tengjast heilbrigðisþjónustu eru þvagfærasýkingar (oft tengdar þvagleggjum), lungnabólga (til dæmis tengd öndunarvél), blóðsýkingar (tengdar æðaleggjum) og skurðsárasýkingar.
Á hverjum tíma eru um 7% sjúklinga á sjúkrahúsum í ESB/EES, eða einn af hverjum 14, með að minnsta kosti eina sýkingu sem tengist heilbrigðisþjónustu. Á hjúkrunarheimilum eru um 3% íbúa með að minnsta kosti eina slíka sýkingu.
Ein af hverjum þremur örverum sem finnast í sýkingum tengdum heilbrigðisþjónustu eru bakteríur sem eru ónæmar fyrir mikilvægum sýklalyfjum, sem takmarkar möguleika til að meðhöndla sýkingar og á hverju ári deyja yfir 35.000 manns í ríkjum ESB/EES vegna sýkinga af völdum sýkla sem eru ónæmir gegn sýklalyfjum. Dánartíðni vegna þessara sýkinga er sambærileg við samanlagða dánartíðni inflúensu, berkla og HIV/alnæmis á svæðinu.
Framtíðin
Þó staðan á Íslandi sé að mörgu leyti góð hvað varðar notkun sýklalyfja og sýklalyfjaónæmi er mikið starf óunnið. Miklar vonir eru bundnar við innleiðingu nýlegrar aðgerðaáætlunar stjórnvalda. Einnig er þátttaka í erlendu samstarfi mikilvæg en sóttvarnalæknir tekur meðal annars þátt í EU-JAMRAI-2 verkefninu sem er samstarf 30 ESB/EES ríkja um aðgerðir til þess að sporna við útbreiðslu sýklalyfjaónæmis.
Sóttvarnalæknir