Hér er lýst dæmigerðu ferli í aðdraganda þess að samþætt þjónusta við börn sé virkjuð í samræmi við lög um samþættingu þjónustu í þágu farsældar barna.

Markmið laganna er að börn og foreldrar sem á þurfa að halda hafi aðgang að samþættri þjónustu við hæfi án hindrana, til þess að börn fái rétta þjónustu á réttum tíma – og þannig þurfi færri börn umfangsmeiri þjónustu síðar á lífsleiðinni.

Aðilar sem þjónusta börn

Í lögum um samþættingu þjónustu í þágu farsældar barna eru aðilar sem þjónusta börn flokkaðir í tvennt:

Annars vegar þjónustuveitendur sem veita þjónustu tengda farsæld barna hjá opinberum aðilum, eða fyrir hönd þeirra.

• Dæmi um þjónustuveitendur eru leikskólar, grunnskólar, frístundaheimili, félagsmiðstöðvar, framhaldsskólar, heilsugæsla, sérhæfð heilbrigðisþjónusta, lögregla, félagsþjónusta og barnavernd.

Hins vegar annað skipulagt starf sem tengist farsæld barna, kallað almenn þjónusta.

• Dæmi um veitendur almennrar þjónustu eru sjálfstætt starfandi sérfræðingar, íþrótta-, lista- og æskulýðsstarf og starfsemi frjálsra félaga- og hagsmunasamtaka.

Á öllum þessum aðilum hvílir meðal annars sú skylda að fylgjast með velferð og farsæld barns.

Vísbendingar um að þörfum barns sé ekki mætt

Ef þjónustuveitandi, eða sá sem veitir almenna þjónustu í þágu farsældar barns, tekur eftir og greinir vísbendingar um að þörfum barns sé ekki mætt með fullnægjandi hætti og að barnið þurfi frekari þjónustu en þegar er veitt, skal hann bregðast við því.

Það er gert með því veita foreldrum og/eða barni leiðbeiningar um samþættingu þjónustu. Í því felst meðal annars að upplýsa þau um hlutverk tengiliðar vegna farsældar viðkomandi barns.

Aðili sem þjónustar barn getur aðstoðað foreldra við að fylla út beiðni um miðlun upplýsinga til tengiliðar. Það þýðir að viðkomandi hefur þá heimild til að upplýsa tengilið farsældar um aðstæður barnsins.

Foreldrar eða barn gætu einnig haft frumkvæði að því að hafa samband við tengilið.

Tengiliður í nærumhverfi leiðir samtal

Öll börn og foreldrar þeirra hafa aðgang að tengilið farsældar, hjá heilsugæslu, leik- grunn- og framhaldsskóla eða félagsþjónustu.

Tengiliður barns er fagaðili í nærumhverfi þess sem hefur yfirsýn yfir þá þjónustu sem er í boði og getur svarað spurningum eða bent á leiðir varðandi þjónustu við barnið.

Það hvar tengiliður starfar ræðst af aldri barns:

Með tengilið er börnum og foreldrum gert kleift að leita til eins aðila sem hefur yfirsýn yfir þjónustu í stað þess að þurfa að fara á marga staði til að leita að slíkum upplýsingum. Tengiliður er foreldrum og barni innan handar ef þörf krefur þ.m.t. með því að veita leiðbeiningar um hvert skuli leita til að fá þjónustu og aðstoð við að tryggja aðgang að þjónustu.

Foreldrar og/eða barn þurfa sérstaklega að gefa leyfi áður en tengiliður hefur samband við aðra aðila.

Tengiliður hefur ekki heimild til að hafa samband við aðra þegar hann hefur móttekið upplýsingarnar, heldur þarf hann fyrst hafa samband við foreldra og/eða barn.

Samþætting þjónustu virkjuð ef við á

Tengiliður vinnur úr þeim upplýsingum sem hann aflar sér og í samtali við foreldra og/eða barn metur hann hvort þörf er á samþættingu þjónustu við barnið.

• Ef tengiliður telur að barn sé að fá alla þá þjónustu sem það þarf og ekki þörf á samþættingu, heldur tengiliður samt áfram að aðstoða fjölskylduna og metur aftur síðar hvort þörf sé á samþættingu.

• Telji tengiliður að samþætting þjónustu sé barninu fyrir bestu leiðbeinir hann foreldrum og eða barni í hverju samþætting þjónustu felst og leiðbeinir um beiðni um samþættingu þjónustu.

Beiðni um samþættingu þjónustu er eyðublað sem foreldrar og/eða barn fylla út þar sem óskað er eftir að þjónusta við barn verði samþætt. Beiðnin heimilar tengiliðum, málstjórum, þjónustuveitendum og þeim sem veita þjónustu í þágu farsældar barns að vinna upplýsingar um barn til að tryggja því skipulagða og samfellda þjónustu.

Með beiðni um samþættingu þjónustu er komið á milliliðalausum samskiptum milli þeirra sem veita þjónustu í þágu farsældar viðkomandi barns. Samskiptin eru leidd af tengilið farsældar, eða málstjóra farsældar ef við á.

Stigskipting þjónustu við börn

Þjónustu við börn er skipt í stig eftir því hversu mikil þjónustuþörfin er. Barn getur fengið þjónustu á fleiri en einu stigi hverju sinni.

Á fyrsta stigi heldur tengiliður utan um mál barns, en barn sem hefur mikla þjónustuþörf og fær þjónustu á öðru eða þriðja stigi tekur málstjóri við hlutverki tengiliðar. Málstjóri ber meðal annars ábyrgð á gerð stuðningsáætlunar og stýrir stuðningsteymi sem stofnað er fyrir viðkomandi barn.

Fyrsta stigs þjónusta skiptist í tvennt:

• Grunnþjónusta sem er aðgengileg öllum – til dæmis almenn þjónusta leik-, grunn- og framhaldsskóla, þar á meðal almenn menntun, forvarnir og starfshættir gegn einelti og ofbeldi o.s.frv. Almenn heilsugæsla, meðgöngueftirlit, fæðingarnámskeið, almenn félagsþjónusta og þjónusta dagforeldra.

• Einstaklingsbundinn og snemmtækur stuðningur með úrræði sem svara þörf fyrir þjónustu sem er umfram grunnþjónustu. Þetta er til að mynda aukin aðstoð eða liðsinni, til dæmis þegar barn hefur afmarkaða þörf fyrir skólaþjónustu vegna sérþarfa, námsörðugleika, hegðunarvanda eða afleiðinga eineltis o.s.frv.

Annars stigs þjónusta eru úrræði þar sem veittur er einstaklingsbundinn og markvissari stuðningur en á fyrsta stigi. Þetta eru úrræði þar sem þörf er á sérhæfðari eða fjölbreyttari þjónustu en veitt er á fyrsta stigi. 

Hér er stuðningur við barn orðinn það umfangsmikill að líklegt er að þörfum barnsins sé ekki mætt nema þjónusta sé samþætt. Dæmi um slíka þjónustu er ýmis stuðningsþjónusta á vegum félags- og skólaþjónustu sveitarfélaga, sérdeildir eða starfsbrautir í skólum.

Þriðja stigs þjónusta eru úrræði þar sem veittur er sérhæfður stuðningur til að tryggja að farsæld barns verði ekki hætta búin. Barn sem nýtur þjónustu á þessu stigi hefur að jafnaði flókinn og fjölþættan vanda og mikla ummönnunarþörf. 

Barn er þá í aðstæðum þar sem skortur á viðeigandi stuðningi og úrræðum getur haft alvarlegar afleiðingar og ógnað heilsu barns og þroska. Dæmi um þjónustu á þriðja stigi eru ýmis vistunarúrræði á grundvelli barnaverndarlaga, fjölþættur stuðningur við fötluð börn og langvarandi sjúkrahúsdvöl barna.

Vinnsla persónuupplýsinga

Öllum sem vinna á grundvelli laga um samþættingu þjónustu í þágu farsældar barna ber að vinna með persónuupplýsingar í samræmi við lög um persónuvernd. Þá er unnið með persónuupplýsingar í samræmi við viðmið um vinnslu persónuupplýsinga á grundvelli laganna, sem útgefin verða af barna- og menntamálaráðuneytinu. 

Þetta þýðir að öllum sem vinna með persónuupplýsingar ber skylda til að vinna einungis með upplýsingar þar sem er lögmætur tilgangur fyrir vinnslunni, vinna einungis með þær upplýsingar sem þörf er á og miðla einungis til þeirra sem heimild er fyrir. Gæta ber öryggis persónuupplýsinganna í hvívetna.

Þjónustuveitandi, sá sem veitir almenna þjónustu í þágu farsældar barna, tengiliðir, málstjórar og aðrir sem vinna með persónuupplýsingar á grundvelli farsældarlaga skulu upplýsa foreldra og/eða barn hvernig miðlun persónuupplýsinga fer fram í því einstaka tilviki. Upplýsa skal um það hvaða gögnum verði miðlað og hvert og hvaða öryggisráðstafana gripið er til, til þess að gæta öryggis persónuupplýsinganna.

Eftirlit og leiðbeiningar

Barna- og fjölskyldustofa (BOFS) veitir margvíslegan stuðning við samþættingu þjónustu í þágu farsældar barna.

BOFS gefur út leiðbeiningar, gátlista og annað stuðningsefni fyrir þá sem veita þjónustu fyrir börn.

BOFS sinnir einnig fræðslu og ráðgjöf til þeirra sem koma að samþættingu þjónustu.

Gæða- og eftirlitsstofnun velferðarmála (GEV) sinnir eftirliti með gæðum samþættingar þjónustu, þar með talin úrlausn kvartana frá notendum þjónustunnar.

Almennt gildir að þjónustuveitendum er heimilt að miðla upplýsingum um aðstæður barns til GEV og GEV er heimilt að miðla upplýsingum um aðstæður barns til þjónustuveitenda.

Þjónustuveitendum er jafnframt skylt að miðla þeim upplýsingum um aðstæður barns til GEV sem stofnunin telur nauðsynlegar til að hún geti sinnt verkefnum sínum.

GEV og BOFS er skylt að miðla sín á milli þeim upplýsingum sem hvor stofnun telur nauðsynlegar til að geta sinnt hlutverki sínu og er jafnframt heimilt að miðla upplýsingum um aðstæður barns sín á milli í þágu markmiða laganna.