COVID-19
Ferðalög
Áður en lagt er af stað
Rétt að leita læknisráða ef þú ert með langvarandi sjúkdóm eins og hjartasjúkdóm, astma, nýrnasjúkdóm eða sykursýki.
Þegar fólk ætlar að ferðast gæti það þurft á bólusetningu að halda. Gott er að huga að bólusetningum og leita ráða hjá starfsfólki heilsugæslunnar 2 til 3 mánuðum fyrir brottför.
Upplýsingamiðstöð heilsugæslunnar getur ráðlagt fólki hvort og þá hvaða bólusetningu það þarf þegar það fer til útlanda. Hægt er að hafa samband við netspjall
Heilsuveru eða við Upplýsingamiðstöð heilsugæslunnar í síma 513-1700 til að fá ráðgjöf.
Ferðabólusetningar eru gerðar á öllum heilsugæslustöðvum, í Álfabakka 14a, Reykjavík og öðrum aðilum sem fengið hafa til þess leyfi frá sóttvarnalækni s.s. Vinnuvernd og Heilsuvernd.
Meiri upplýsingar um bólusetningar vegna ferðalaga má finna hér: Heilsuvera - Ferðamenn
Alþjóðlegt bólusetningaskírteini - WHO (gula bókin, hægt að fá hjá heilsugæslunni).
Kostnaður vegna læknisþjónustu
Kostnaður vegna læknisþjónustu erlendis getur verið mjög mikill. Gakktu úr skugga um að þú sért vel tryggð/ur í ferðum þínum, m.a. hjá Sjúkratryggingum.
Hollráð
Ráðlagt að hafa með sér plástur, sárabindi, skordýrafælandi smyrsl, sótthreinsandi lög og sólarvarnarkrem. Þeir sem taka lyf að staðaldri ættu að hafa með sér nægilegt magn lyfjanna til að verða ekki uppiskroppa í ferðalaginu, eins þótt heimkomu seinki um nokkra sólarhringa.
Sólin. Eftir því sem húðin er ljósari er meiri hætta á því að hún brenni. Láttu sólina einungis skína á húðina stuttan tíma í senn fyrstu dagana. Síðan má smá auka þennan tíma. Sólarvarnarkrem dregur úr líkum á bruna.
Vökvatap. Ef þú svitnar mikið getur líkaminn tapað miklu af vökva og salti. Þetta getur valdið höfuðverk, svima, máttleysi og ógleði. Hægt er að koma í veg fyrir þetta með því að drekka ríkulega og neyta aukamagns af salti.
Þvoðu ávallt hendurnar áður en matar er neytt eða hann matreiddur. Notaðu handspritt þar sem er ekki hægt að þvo hendur með sápu.
Íhuga að nota andlitsgrímu þar sem er ekki hægt að tryggja fjarlægðarmörk í margmenni
Drykkjarvatn. Athugaðu hvort óhætt sé að neyta drykkjarvatns. Ef óvissa ríkir um það ber að sjóða vatn fyrir neyslu (3–5 mínútur) eða sótthreinsa það með joðlausn eða klórtöflum (látnar verka í 30–60 mínútur).
Matur. Neyttu ekki hrás grænmetis og ávaxta með hýði, hrás skelfisks, íss eða ísmola. Forðastu ósoðinn eða illa soðinn mat. Kaldur eða endurhitaður matur getur verið varasamur. Nýsoðinn matur er öruggastur.
Flugna- og skordýrabit. Notaðu skordýrafælandi smyrsl eða úða á líkamshluta sem ekki eru huldir klæðum. Efnið diethyltoluamide (DEET) er útbreiddasta, ódýrasta og virkasta skordýrafælan sem óhætt er að nota á húð. Gæta þarf að styrkleika efnisins, 30% er lágmark til að verjast skordýrum sem geta borið sjúkdóma en óþarfi er að fara yfir 50% styrkleika. Á svæðum þar sem malaría er landlæg er mikilvægt að verjast bitum eftir að skyggja tekur. Moskítónet meðhöndlað með skordýraeitri ber að nota á nóttunni.
Dýrabit. Bit frá dýrum og jafnvel mönnum geta haft sýkingahættu í för með sér. Sárasýking er nokkuð algeng eftir dýrabit og oft eru gefin sýklalyf til að koma í veg fyrir slíka sýkingu. Sumir sjúkdómar geta smitast við bit án þess að valda sýkingu í sárinu sjálfu. Hundaæði (rabies) er til staðar víða um heim, m.a. sums staðar á meginlandi Evrópu. Sjúkdómurinn er banvænn. Þú getur smitast af hundaæði ef þú verður bitinn eða sleiktur af sýktum hundi, leðurblöku, ketti, refi eða öðrum dýrum. Verðir þú fyrir biti eða skrámum af völdum dýrs erlendis skaltu:
Þvo sárið vandlega með sápuvatni eða skola sárið.
Hafa samband við lækni. Vera kann að þú þurfir meðhöndlun við hundaæði og oft þarf að gefa sýklalyf eftir dýrabit.
Hafa upp á eiganda dýrsins, ef þess er nokkur kostur. Gakktu úr skugga um það hvort dýrið er bólusett gegn hundaæði. Eigandanum ber að láta vita af því ef dýrið veikist eða deyr innan 2 vikna.
Forðastu ókunn gæludýr jafnt sem villt dýr hvar sem þú ert staddur.
Kynsjúkdómar, þar með talið HIV/alnæmi, eru ógnun við heilsu manna. Öruggasta ráðið er að forðast kynmök við ókunnuga. Ef kynmök eru höfð á annað borð er smokkurinn vörn gegn kynsjúkdómum. Mjög mikilvægt er að forðast kynmök við aðila sem stunda vændi. HIV/alnæmi er nú orðið verulega útbreitt meðal þeirra vegna fíkniefnaneyslu og fjölda kynmaka.
Malaría
Sjúkdómurinn er landlægur í flestum löndum hitabeltisins. Hann er ein skæðasta og útbreiddasta sótt mannkynsins. Til eru lyf til fyrirbyggjandi meðferðar gegn malaríu sem bæði hafa kosti og galla. Lyfin ætti einungis að nota ef hættan á malaríu er umtalsverð og því er þörf á notkun slíkra lyfja mismunandi eftir því hvert ferðinni er heitið. Hættan á því að fá sjúkdóminn er veruleg einkum í Mið-Afríku og þar er nauðsynlegt að taka malaríulyf í forvarnarskyni. Mikilvægt er að ráðfæra sig við lækni um val malaríulyfja. Þau lyf sem koma til álita eru:
Malarone sem tekið er einu sinni á dag á meðan á ferðalagi stendur og í viku eftir heimkomu. Hentar afar vel fyrir stutta dvöl á malaríusvæði.
Doxycyclin sem er tekið einu sinni á dag á meðan á ferðalagi stendur og í fjórar vikur eftir heimkomu. Aukaverkanir geta verið niðurgangur og sólarexem. Getur komið í stað Malarone.
Mundu að taka þarf lyfin á meðan dvalist er á svæðinu. Forðast skal moskítóbit. Fylgdu leiðbeiningunum um flugnabit sem eru hér ofar í textanum í almennum ráðleggingunum.
Niðurgangur
Talið er að næstum helmingur þeirra sem ferðast til suðrænna landa fái niðurgang á ferðum sínum. Vitað er að sýklalyf, gefin í forvarnarskyni, geta komið í veg fyrir niðurgang. Hins vegar er yfirleitt óráðlegt að nota þau til forvarna vegna aukaverkana þeirra og hættu á að þarmabakteríur myndi ónæmi gegn sýklalyfjunum.
Hægt er að draga úr líkum á niðurgangi ferðamanna með lyfi (bismútsúbsalicýlati) sem bindur eiturefni vissra þarmabaktería. Hafa ber í huga að í efninu er salicylat, sem er einnig í magnyl töflum, og getur valdið eitrun ef það er tekið í of stórum skömmtum. Þetta lyf fæst ekki á Íslandi en er selt í lausasölu víða um heim. Verði niðurgangur er rétt að neyta ríkulegs vökva (lítið í senn) sem inniheldur glúkósa og sölt. Loperamide hydroklóríð (Imodium) og fleiri lyf geta dregið úr niðurgangi en skal ekki nota ef hiti eða blóð fylgja niðurgangi.
Rétt er að hafa samráð við lækni um hvort hafa skuli sýklalyf með í ferð til meðferðar á svæsnum niðurgangi. Ef niðurgangur er svæsinn með hita eða blóðugum hægðum er rétt að nota sýklalyf í 3–5 daga. Um varnaraðgerðir vegna neysluvatns vísast til almennu ráðlegginganna hér að ofan.
HIV
HIV er ólæknandi smitsjúkdómur sem orsakast af veiru. Smitun á sér stað við kynmök og blóðblöndun t.d. við blóðgjöf eða notkun mengaðra nála og sprauta. Sjúkdómurinn er langútbreiddastur í Afríku sunnan Sahara og suðaustur Asíu en er einnig verulega útbreiddur í Bandaríkjunum og Evrópu.
Þú getur varist smiti af völdum HIV með því að:
Forðast kynmök við ókunnuga á ferðum þínum. Smokkurinn dregur úr líkum á smitun.
Nota aldrei óhreinar nálar og sprautur.
Meiri upplýsingar um bólusetningar vegna ferðalaga má finna hér:
Þjónustuaðili
Embætti landlæknis