Efnisvinnsla og aðgengi

Tilgangur efnisrannsókna er að finna út:

• hverjir notendurnir eru

• hvað þeir vilja frá þér (prófa ályktanir sem þú hefur um hvers notandinn þarfnast)

• hvernig á að tala við þá

Hverjir eru notendurnir?

Ef við getum ekki fengið raunverulega tölfræði um notendahópinn þá er hægt að nýta sér umræður til dæmis á samfélagsmiðlum og bland.is til að fá tilfinningu fyrir notendahópnum.

Ef hópurinn sem um ræðir er til dæmis fatlað fólk eða fólk með þroskahömlun þá er gagnlegt að sækja sér þekkingu til hagsmunasamtaka.

Hvaða vilja þeir?

• Hvað er fólk að spyrja um í þjónustuverinu? Gott er að safna þeim spurningum saman og nýta í efnisvinnslu.

• Hvaða spjallhópar eru á samfélagsmiðlum varðandi efnið?

• Hvað er fólk að spyrja um í umræðuþráðum og spjallhópum á netinu?

• Hverju er fólk að svara? Er fólk að koma með rétt svör eða er umræðan öll á skjön við raunveruleikann?

Hvernig á að tala við þá?

• Skoðum orðaforðann sem fólk notar sín á milli til dæmis á Bland eða samfélagsmiðlum þegar það talar um efnið.

Skoðum heimsóknatölfræði um

Fyrirtæki og stofnanir hafa tilhneigingu til að birta efni sem þau vilja koma frá sér í stað þess sem notandinn þarf að vita. Þetta gerir notendum erfitt fyrir að skilja efnið og taka ákvarðanir út frá því.

Allt efni sem er birt á Ísland.is skal hafa skýra notendaþörf sem rökstudd er með gögnum.

Form notendaþarfar

Mynd: Cybermedian

Dæmi:

Sem stjúpforeldri barns undir 18 ára
vil ég vita hvernig ég get lagalega ættleitt barnið
svo að við njótum sömu réttinda og aðrir foreldrar/börn

Þörfinni er svarað þegar notandi veit:

• hver réttaráhrif ættleiðingar eru

• hvaða skilyrði þarf að uppfylla

• hvaða samþykki þurfa að liggja fyrir

• hvaða gögn þurfa að fylgja umsókn

• hvernig ferlið er og hvað það tekur langan tíma

• hvað gerist þegar umsókn hefur verið send

Skilgreinum notandann (who)
Notendaþörf skal aldrei byrja á ‚sem notandi‘. Þú ættir að þekkja hver notandinn er og skilgreina hann út því sem hann er að reyna að gera.

‚Notandi‘ endurspeglar oftast hóp fólks sem hefur sömu ástæðu fyrir að þurfa að klára verkefnið.

Dæmi: Notandi getur verið að sækja um vegabréf fyrir barn. Umsóknaraðilinn getur verið foreldri, amma/afi eða forsjáraðili barnsins. Ekki þarf að skrifa notendaþörf fyrir hvern og einn aðila.

Dæmi um notendur/notendahópa:

• ellilífeyrisþegi

• kennari

• eigandi ökutækis

• umboðsmaður fyrirtækis

• einstaklingur sem vill flytja til Íslands

• einstaklingur sem vill vinna á Íslandi

Skilgreinum aðgerðina (what)
Notendaþarfir og efni á Ísland.is byggjast oft á aðgerðum eða verkefnum sem þarf að leysa.

Dæmi um aðgerðir:

• sækja um

• tilkynna

• samþykkja

• skrá

• greiða

• skila inn

• breyta skráningu

• senda fyrirspurn

Skilgreinum þörfina (why)
Að skilja raunverulegu þörfina sem liggur að baki hjálpar okkur að finna betri lausnir og skrifa betri texta. Ef við vitum ekki hver þörfin er skulum við tala við notendur eða starfsfólk í framlínu.

Atriði til að hafa í huga varðandi flokkun efnis í leiðakerfi:

Flokkun út frá umfjöllunarefni

Allt efni á Ísland.is verður á endanum flokkað út frá umfjöllunarefni - ekki út frá stofnunum. Flokkar verða sérhæfðari eftir því sem notandi grefur neðar í leiðarkerfið og titlar þeirra ættu að endurspegla það.

Flokkuninni er skipt upp svona:

• Þjónustuflokkar, aðgengilegir frá forsíðu t.d. ‚Fjölskylda og velferð‘

• Grúppur eruu næsta lag undir þjónustuflokkum t.d. ‚Andlát og erfðamál‘

• Greinar eru efnissíður vefsins og þær tilheyra grúppum t.d. ‚Dánarvottorð‘

Brauðmolaslóðir á greinum sýna hvernig þær eru flokkaðar í veftré.

Röðun greina í grúppum

Þegar grúppa inniheldur fáar greinar þá birtast þær í stafrófsröð nema sérstaklega sé valið að birta þær á annan hátt.

Þegar grúppa inniheldur mikinn fjölda greina þá er mælt með að flokka þær betur svo notandinn geti skannað innihald grúppunnar út frá umfjöllunarefni. Hægt er að gera undirgrúppur í vefumsjónarkerfinu sem hafa þann eina tilgang að auðvelda notanda að finna upplýsingar hratt og vel í gegnum leiðakerfi vefsins.

Innan hverrar undirgrúppu raðast greinar vefsins eftir stafrófsröð nema sérstaklega sé valið að raða þeim á annan hátt.

Að forðast tvöföldun á efni

Endurtekning á efni getur villt um fyrir notandanum og eykur líkur á að hann leiti upplýsinga eftir öðrum leiðum, til dæmis í gegnum tölvupóst eða síma.

Markmiðið með Ísland.is er að á endanum verði til þessi eini staður þar sem fólk veit að það getur gengið að staðreyndum varðandi þjónustur hins opinbera. Oft nefnt á ensku ’single source of truth’. Tvítekið efni skilar verri leitarniðurstöðum, ruglar notandann og skaðar trúverðugleika Ísland.is sem vörumerkis.

Titlar flokka og grúppa í leiðakerfi

Nöfn þjónustuflokka og grúppa lýsa því um hvað efnið er. Þeim er ekki ætlað að lýsa því hvaða stofnun efnið heyrir undir eða fyrir hvern efnið er.

Engir tveir flokkar eða grúppur ættu að bera sama titil. Grúpputitlar birtast í leitarniðurstöðum og notendur þurfa að geta greint á milli þeirra.

Titlar skulu:

• endurspegla efnið - ekki markhópinn, stofnunina, deildina eða gerð/snið efnisins

• lýsa efninu á skýran hátt - ekki vera misvísandi eða óljósir

• geta staðið stakir - þurfa ekki að vera í samhengi við yfirflokk eða aðra tengda flokka til að notendur skilji um hvað efnið er

• vera skrifaðir á einfaldri og hnitmiðaðri íslensku - forðumst tæknimál, málalengingar, tákn og tölur eins og hægt er

• vera skrifaðir með því orðalagi sem notandinn notar - ekki lagamáli eða stofnanamáli nema notandinn noti það almennt líka

• ekki innihalda skammstafanir nema þær séu almennt meira notaðar

Fjöldi flokka og undirflokka

Stilla þarf í hóf þeim fjölda flokka, grúppa og greina sem notandi þarf að velja úr hverju sinni. Ágæt þumalputtaregla er að:

• Fjöldi þjónustuflokka á forsíðu ætti að takmarkast við 18 í byrjun. Með tímanum verður vonandi hægt að fækka þeim enn frekar eða birta aðeins á forsíðu þá flokka sem eiga mest erindi við almenning.

• Fjöldi grúppa í hverjum flokki ætti helst að takmarka við 20 sé þess kostur.

• Fjöldi greina í hverri grúppu ætti að takmarka við 12 ef engar undirgrúppur eru notaðar. Ef greinafjöldi verður meiri ætti að skoða möguleika á undirgrúppum.

Stöðugt þarf að rýna flokkun greina í grúppur og undirgrúppur. Þegar efni vefsins eykst verður þörf á að sameina grúppur eða skipta upp eftir umfangi og eðli efnis.

Munur á veftré og leiðarkerfi

Veftré: Allar greinar eiga ‚heima‘ á einum ákveðnum stað í veftrénu. Þessi staðsetning ræður brauðmolaslóð greinarinnar.

Leiðakerfi: Gera má vísun á grein á fleiri stöðum í leiðakerfinu til að hjálpa notendum að finna efnið. Sama efnið getur átt erindi við ólíka notendur sem leita í mismunandi flokkum vefsins.

Til dæmis gætu upplýsingar um fjárhagsaðstoð við fjölskyldur fatlaðra barna átt heima í flokknum Fjölskylda og Velferð / Framfærsla barns í veftré en verið einnig aðgengileg í flokkinum Málefni fatlaðs fólks.

Slóðir

Slóðir á Ísland.is eru hannaðar til að vera einfaldar, fyrirsjáanlegar og notendavænar. Þær fylgja ákveðnu skipulagi svo notendur séu fljótir að átta sig á hvernig þær virka.

Flestar slóðir verða til sjálfkrafa þegar ný undirsíða er búin til í Contentful vefumsjónarkerfinu.

Stuttar slóðir eru þó stundum búnar til sérstaklega vegna markaðsmála.

Uppbygging slóða

Efnissíður (greinar) eru án forskeytis í slóð - island.is/[síðuheiti]
Allar aðrar síðutýpur eru með lýsandi forskeyti - island.is/[síðutýpa]/[síðuheiti]

Síðutýpur og tillaga að forskeytum:

• Leiðakerfi:

  island.is/flokkur/fjolskylda-og-velferd#faedingarorlof-og-skraning-barns

• Greinar (efnissíður):

  island.is/faedingarorlof

• Lífsviðburður:

  island.is/lifsvidburdir/ad-eignast-barn

• Stofnanasíður:

  island.is/s/syslumenn

• Fréttir:

  island.is/frett/island-is-tilnefnt-til-ut-verdlaunanna

Síðutitlar (H1) ættu að:

• vera 65 stafir eða minna

• vera lýsandi og aðgreina efni síðunnar frá öllum öðrum síðum vefsins (geta staðið einir í leitarniðurstöðum)

• innihalda helstu lykilorðin framarlega í titlinum

• vera án bandstrika eða skástrika

• vera án punkts í lokin

• vera skrifaðir með sama orðaforða og notendur nota

Dæmi um lýsandi titil:

Dæmi um front-loadaðan titil:

Lengd titla

Titill ætti að vera 65 stafabil eða styttri.

Það má nota meira en 65 stafabil ef það er nauðsynlegt til að gera titilinn skýrari eða einstakan, en hafa skal í huga að:

• Google notar eingöngu fyrstu 65 stafabilin og hunsar það sem er umfram

• það er erfiðara að skilja langa titla

Þumalputtareglan er að 80% af notendum þurfa sömu 20% af upplýsingunum. Okkar starf er að komast að því hvaða 20% þetta eru og

• hafa þessar upplýsingar efst í greinum/textasíðum

• hafa þessar greinar efst í sínum flokkum í leiðakerfinu

Notendur koma inn á vefinn í ákveðnum tilgangi. Það er eitthvað sem þeir þurfa að vita eða gera tengt stjórnsýslunni.

Algengast er að þeir séu að

• klára ákveðna aðgerð, til dæmis
  - sækja um aukið meðlag
  - sækja um dvalarleyfi
  - færa lögheimili

• leita að upplýsingum, til dæmis
  - hvenær barnabætur eru greiddar og hvað þær eru háar
  - um umgengnisréttindi forsjárlausra foreldra
  - hvað þarf að gera þegar nákominn aðili deyr

Meginreglan er að hver grein á vefnum svari einni skilgreindri notendaþörf. Við þurfum að komast að því hverjar þessar þarfir eru.

Dæmi:
Manneskja sem vill ættleiða 7 ára stjúpbarn sitt ætti ekki að þurfa að skanna allar upplýsingarnar um ættleiðingu fósturbarna eða ættleiðingu barna erlendis frá. Þetta eru mjög ólík ferli og fólk þarf ólíkar upplýsingar til að klára þessi verkefni.

→ Þess vegna eru þetta aðskildar greinar á Ísland.is.

Flestir vefnotendur vilja klára ætlunarverk sitt eins hratt og hægt er, með eins lítilli fyrirhöfn og hægt er. Fólk heimsækir síðu til að finna svar hratt og örugglega - ekki til að lesa ritgerð um efnið.

Fólk skannar texta í stað þess að lesa hann. Fólk skannar með því að hoppa til og frá á síðunni, hoppa yfir efni og fara svo til baka til að skanna það sem það sleppti.

Skann mynstur
Það eru mörg þekkt skannmynstur.

F snið

Mynd: Nielsen Norman Group

Notendur horfa mest á textann sem er efst og vinstra megin á síðunni. Svo hoppa þeir niður og horfa þar í smá stund, en þó ekki með sömu einbeitingu og efst.
Eftir því sem þeir færast neðar á síðuna skanna þeir sífellt færri orð í hverri línu og mynda þannig F
mynstrið.

Fólk notar þessa aðferð þegar það er ekki nógu áhugasamt til að lesa hvert einasta orð og þegar textinn er settur fram í stórum bútum án strúktúr.

F sniðið er slæmt fyrir notendur og fyrir fyrirtækið eða stofnunina. Notendur geta misst af mikilvægum upplýsingum aðeins vegna þess að þær koma fram hægra megin á síðunni. Notendur átta sig ekki á þessu því þeir vita ekki af því sem þeir sjá ekki.

Góð uppbygging á texta dregur úr F sniðinu.

Lagkökusnið

Mynd: Nielsen Norman Group

Notendur horfa mest á titil og millifyrirsagnir þangað til þeir finna kafla sem þeir hafa áhuga á, þá byrja þeir að lesa.

Þetta er talin besta leiðin fyrir notendur að skanna síður.

Lagkökusniðið næst með

• stuttum textaköflum

• millifyrirsögnum þar sem lykilorðin eru framarlega í setningunni

• góðri uppbyggingu á texta til að draga fram aðalatriði, til dæmis með punktalistum

Að lesa texta

Mynd: Microsoft

Fólk les ekki texta staf fyrir staf. Fólk einbeitir sér að orði eða orðhluta, meðtekur
upplýsingarnar, hoppar svo yfir og einbeitir sér svo að öðru orði. Heilinn býr til efnið sem fólk sleppir þegar það hoppar yfir, hann fyllir í götin.

Stutt, einföld orð er auðvelt að spá fyrir um þegar augun hoppa yfir. Flókin og óalgeng orð er erfiðara að spá fyrir um án þess að einbeita sér að þeim í smá stund, sem hægir á lestrinum.

→ Það flýtir fyrir lestri að nota algeng orð og forðast lagamál, tæknimál og flókin orð sem fáum er tamt að nota.

Notum sama orðaforða og fólk notar þegar það ræðir málefnið sín á milli. Reynum að sleppa tæknimáli, lagamáli og öðru flóknu orðalagi sem fáum er tamt að nota.

Notum skýr orð.

Ef nauðsynlegt er að nota flókið hugtak eða orð þá skal útskýra það þegar það kemur fyrst fyrir í textanum.

Skrifum textann út frá notandanum en ekki út frá stofnununni.

Persónur sem endurspegla nokkra notendahópa á Ísland.is.

Ungir notendur, stafræna kynslóðin

25-60 ára notendur, stafrænir innflytjendur

Eldri kynslóðin

Atvinnurekendur - Efnisstefna

Starfsfólk hins opinbera

Tónn Ísland.is er jákvæður, hlýr og skýr. Við tökum hlutverk okkar alvarlega enda erum við að tala til allrar þjóðarinnar, allan sólarhringinn. Við þurfum að vera meðvituð um málróm okkar, tón og áferð allra skilaboða hvar sem við komum þeim á framfæri.

Tónninn þarf að vera jákvæður og áreynslulaus, án þess að við reynum að vera sérstaklega „sniðug“. Yfirbragðið þarf að vera fágað og faglegt, án þess að virka þurrt og leiðinlegt. Við komum okkur beint að efninu með það að leiðarljósi að aðstoða fólk við að finna það sem það er að leita að, fljótt og örugglega.

Við erum:

• fræðandi — ekki flókin

• háttvís — ekki þóttafull

• hjálpsöm — ekki ýtin

• nákvæm — ekki smámunasöm

• jákvæð — ekki hress

Við notum íslensku alltaf þegar kostur er á. Í skrifuðu máli forðumst við slettur, slangur og tæknimál (jargon). Við notum yfirleitt ekki tjákn (emojis). Þau má þó nota í spjallmenni og persónulegri samskiptum, ef um t.d. netspjall er að ræða.

Textinn ætti alltaf að vera hnitmiðaður og knappur. Ef þörf er á nákvæmum útskýringum í texta er hægt að vísa sérstaklega í ítarefni. Þetta þarf líka að hafa í huga inn á við, í kynningum, myndböndum, tölvupósti, skýrslum og öðru efni sem gengur á milli starfsfólks.

Við gætum þess að ávarpa kynin, tölum um þau frekar en þá eða þær. Við tölum aldrei niður til neinna hópa, gætum að notendum sem ekki hafa íslensku að móðurmáli eða eiga í erfiðleikum með að lesa eða skilja hana.

Ísland.is — beint að efninu

Dæmi um tón og stíl

Fræðandi — ekki flókin

Núna:

Með skráningu í trú- eða lífsskoðunarfélag í þjóðskrá felst ekki að Þjóðskrá Íslands haldi sérstakt félagatal trú- eða lífsskoðunarfélaga heldur er einungis um að ræða skráningu á því hvert sóknargjöld skuli renna samkvæmt ákvæðum laga um sóknargjöld nr. 91/1987 og lögum um skráð trúfélög og lífsskoðunarfélög nr. 108/1999.

Betra:

Með skráningunni er haldið utan um hvert sóknargjöld renna. Þjóðskrá Íslands heldur ekki sérstakt félagatal trú- eða lífsskoðunarfélaga. Sjá ákvæði laga um sóknargjöld nr. 91/1987 og skráð trúfélög og lífss- koðunarfélög nr. 108/1999.

Háttvís — ekki þóttafull

Núna:

Eingöngu er heimilt að fletta upp eftir landsnúmeri, fasteignanúmeri eða heiti fasteignar.

Betra:

Hægt er að fletta upp eftir heiti fasteignar, númeri hennar eða landsnúmeri.

Hjálpsöm — ekki ýtin

Núna:

Gera skal sérstaka grein fyrir afdrifum þess skv. 9. gr. laga um vegabréf.

Betra:

Gera þarf grein fyrir afdrifum þess. Sjá 9. gr. laga um vegabréf.

Síðra:

Nauðsynlegt er að gera tafarlaust sérstaka grein fyrir afdrifum þess skv. 9. gr. laga um vegabréf.

Nákvæm — ekki smámunasöm

Núna:

Greitt er fyrir veitta upplýsingar samkvæmt gjaldskrá sem er í gildi á hverjum tíma (leyfisgjald auk færslugjalds) og samkvæmt gildandi lögum. Reiknings- uppgjör verður sent út mánaðarlega.

Betra:

Uppgjör er sent út mánaðarlega.

Núna:

Greitt er fyrir upplýsingar samkvæmt gjaldskrá (leyfisgjald og færslugjald).

Jákvæð — ekki hress

Núna:

Var efnið á síðunni hjálplegt?

Síðra:

Hæ, gastu fundið allt sem þú óskaðir þér?

Ísland.is - greinar/síður

Á greinum er mælt með að setja upplýsingar fram í skipulega uppsettum texta með lýsandi millifyrirsögnum (H2, H3, H4). Það hjálpar notendum að skanna síðuna og finna það sem þeir leita að. Hafa skal mest sóttu upplýsingarnar efst á síðunni.

Notendur eiga ekki að þurfa að giska á hvort upplýsingarnar sem þeir leita að sé að finna í almennum texta eða í spurt og svarað formi annarsstaðar á síðunni.

Þjónustuvefur og spjallmenni

Á þjónustuvef má byggja upp Spurt og svarað framsetningu fyrir algengustu spurningar notanda. Það efni er svo endurnýtt fyrir spjallmenni.

Mikilvægt er að byggja ‚algengar spurningar‘ á raunspurningum frá notendum og að þær séu uppfærðar í takt við breyttar þarfir. Of algengt er að algengar spurningar séu það ekki í raun og veru, heldur efni sem einhver heldur að fólk þurfi.

Endurvísanir er leið til að láta ákveðna slóð, til dæmis /vinnuskoli2020 vísa notendum sjálfkrafa inn á nýja slóð /vinnuskoli2021.

Nauðsynlegt er að gera endurvísun þegar verið er að breyta slóðum á greinum af því að:

• fólk getur verið með gamla slóð vistaða hjá sér (bookmark)

• leitarvélar muna gamlar slóðir og þær geta verið að birtast ofarlega í leitarniðurstöðum

• við viljum ekki að fólkið sem notar vefinn lendi á villusíðu af því að gömul slóð er ekki lengur virk - nema auðvitað að verið sé að fjarlægja grein og engin ný grein leysi hana af hólmi

Notum feitletrun sparlega. Óhófleg notkun leiðir til þess að notandinn á erfitt með að átta sig á hvaða hlutum efnisins hann ætti að veita athygli.

Til að leggja áherslu á orð eða setningarhluta má nota punktalista, millifyrirsagnir eða með því að hafa orðin framarlega í setningunni sem um ræðir.

Feitletrun hentar vel til dæmis þegar verið er að vísa til hluta af viðmóti vefsins.

Dæmi:

Fyrirsagnir þurfa að vera lýsandi, ekki almennar.

Fólk skannar fyrirsagnir og millifyrirsagnir á greinum til að ákveða hvort það sé á réttum stað eða ekki.

Fyrirsagnir - H1

Síðutitlar er það sem fólk sér í leitarniðurstöðum.

Síðutitlar eru það fyrsta sem fólk sér af efninu þínu og út frá þeim ákveður fólk hvað það gerir næst. Notum þessi stafabil skynsamlega.

Aðgerðamiðaðir síðutitlar virka oft vel

Dæmi:

✅  Sækja um húsnæðisbætur

✅  Skil á reiknuðum virðisaukaskatti

Fullyrðingar virka líka vel en forðumst að nota spurningar í fyrirsögnum. Fullyrðingar gera þér kleypt að setja lykilorðin framarlega. Spurningar byrjar alltaf á hver, hvað, hvenær, hvar, af hverju og svo framvegis, sem tekur notandann lengri tíma að skanna eftir lykilorðum.

Dæmi:

❌  Hvernig sæki ég um sakarvottorð fyrir einstaklinga?

✅  Sakarvottorð fyrir einstaklinga

Síðutitlar (H1) ættu að:

• vera 65 stafir eða minna

• vera lýsandi og aðgreina efni síðunnar frá öllum öðrum síðum vefsins

• innihalda helstu lykilorðin framarlega í titlinum

• vera án bandstrika eða skástrika

• vera án punkts í lokin

Dæmi:

✅ Félagsstarf og þjónustumiðstöðvar fyrir eldri borgara

❌ Félagsstarf og þjónustumiðstöðvar.

✅ Ættleiðing stjúpbarns undir 18 ára aldri

❌ Helstu upplýsingar fyrir umsækjendur um ættleiðingu stjúpbarns

Millifyrirsagnir - H2, H3, H4, H5

Fólk les ekki síðuna frá byrjun til enda, það skannar í leit að svörunum sem það þarf.

Millifyrirsagnir eru áberandi og hjálpa þannig fólki að átta sig hratt á efni síðunnar.

Fólk með sjónskerðingar treystir einnig á rétta notkun á H1, H2, H3 o.s.frv. til að komast leiðar sinnar í textanum. Skjálesarar geta hoppað á milli þessara merkinga í textanum og lesið fyrirsagnir þangað til notandinn finnur rétta kaflann til að hlusta á.

Feitletrun kemur ekki í stað H-merkinga.

Fólk les ekki langa textakafla nema áhugi þeirra á efninu sé þeim mun meiri.

Það hjálpar að brjóta upp langan texta með greinarskilum.

Forðumst að skrifa orð með hástöfum.

Slík orð hafa öll einsleita rétthyrnda lögun sem gerir notendum erfiðara að þekkja þau á útlitinu, sem hægir á lestri.

Hlekkjum á lýsandi setningarhluta.

Dæmi:

Sýnum netföng í texta svo notendur geti afritað þau eða skrifað hjá sér.

Ekki allir notendur eru með uppsett póstforrit í tækinu sínu. Ef netfangið er aðeins sett sem hlekkur eiga notendur erfiðara með að sjá það.

Það eru þrjár leiðir til að hlekkja á skjöl eða ferli í grein.

Dæmi:

Skjalið er umsókn, beiðni, tilkynning eða önnur ‚aðgerð‘ sem greinin snýst um

Skjalið eða hlekkur á ferlið er sett efst á greinina (sem process entry í vefumsjónarkerfinu).

Skjalið er þungamiðja greinarinnar en þó ekki 'aðgerðin' sem greinin snýst um

Skjalið er sett inn á áberandi hátt á réttum stað á textanum (embed asset).

Skjalið er ítarefni sem nýtist aðeins hluta notenda

Skjalið er sett inn sem hlekkur í texta (link asset).

Þegar vísað er í nafn vefsins er skrifað Ísland.is.

Fyrir flesta er bæði flókið og seinlegt að lesa lagamál. Þegar vísa þarf í lög skulum við reyna að umskrifa upplýsingarnar í einfaldara mál, með orðaforða sem fólk notar.

Setjum hlekk á lagasafnið þar sem við teljum það nauðsynlegt en verum samt minnug þess að notandinn kemur inn á vefinn til að leita að réttum upplýsingum, ekki til að finna heimildir fyrir því að upplýsingarnar séu réttar.

Dæmi:

Getir þú ekki nýtt lögmæt réttindi þín vegna háttsemi annars aðila getur þú leitað til dómstóla og farið fram á dómsúrskurð um að framkvæma megi svokallaða innsetningu. Með henni ert þú settur inn í réttindi þín og lögmætu ástandi þannig komið á. Nánar um innsetningu í 73. grein aðfararlaga nr. 90/1989.

Gott efni skorar hátt á leitarvélum bara með því að vera gott efni, sniðið að þörfum notenda.

Þegar við þekkjum notendahópinn, notendaþörfina og orðaforðann sem fólk notar getum við hannað gott efni.

Númeraðir listar

Notum númeraða lista í stað punktalista til að leiða notandann í gegnum ákveðið ferli.

Skrefin í ferlinu byrja á stórum staf og enda með punkti.

Dæmi:

Til að fá greidda sjúkradagpeninga þarft þú að:

Punktalistar

Punktalistar hjálpa til að draga fram aðalatriði í texta og við upptalningar.

Á undan punktalista er inngangssetning með tvípunkti. Ýmist er hafður lítill eða stór stafur í punktalista.

Stór stafur og endapunktur þegar textinn er sjálfstæð setning sem getur staðið ein.

Dæmi:

Fylgigögn:

• Uppdráttur og lýsing á svæðinu þar sem óskað er eftir að brenna sinu.

• Afrit af umsögnum og samþykki hlutaðeigandi búnaðarsambands.

• Afrit af umsögnum og samþykki hlutaðeigandi slökkviliðs.

Lítill stafur þegar hvert atriði í upptalningunni er í beinu framhaldi af setningunni fyrir ofan.

Dæmi:

Í umsókninni þarf meðal annars að koma fram:

• nafn og kennitala ábyrgðarmanns

• hver er tilgangur sinubrennu og rökstuðningur fyrir nauðsyn hennar

• hvernig útbreiðsla elds verður takmörkuð

Lítill stafur þegar upptalningin er stök orð.

Dæmi:

Ekki má brenna sinu þar sem tjón getur orðið á:

• náttúruminjum

• fuglalífi

• lyng- eða trjágróðri

Notum stuttar einfaldar málsgreinar

Rannsóknir sýna að 90% fólks skilur málsgreinar sem eru 14 orð eða minna. Svo minnkar skilningur eftir því sem málsgreinar lengjast og aðeins 10% fólks skilur 43 orða málsgreinar.

Reynum að koma í veg fyrir að fólk þurfi að lesa sömu málsgreinina aftur og aftur til að skilja.

Höfum þær stuttar.

Skrautmyndir

Aðeins skal nota mynd ef það er raunveruleg þörf fyrir hana. Forðumst að nota óþarfa skrautmyndir.

Ef skrautmynd er notuð skal hafa alt text tómt svo skjálesarar hunsi myndina. Ekki skrifa til dæmis „mynd af manni með hund”.

Myndir sem hafa upplýsingagildi

Pössum að upplýsingar sem koma fram í myndum séu líka aðgengilegar fyrir fólk sem getur ekki séð myndina. Hafa þarf í huga fólk sem notar skjálesara og aðra slíka tækni til að sækja sér upplýsingar.

Gott er að skrifa textann á síðunni eins og myndin sé ekki til staðar, bæta myndinni svo við fyrir sjáandi. Þá er engin þörf á alt text því upplýsingarnar á síðunni eru aðgengilegar fyrir alla.

Gröf og myndræn framsetning á tölfræði (infogram eða powerBI)

Hægt er að birta tölfræði á Ísland.is með aðstoð Infogram eða power BI.

Upplýsingarnar sem koma fram í grafinu ættu að vera settar fram í texta á síðunni. Textalýsingin er fyrir alla, grafið er bara fyrir sjáandi. Aðeins nota alt text ef þú getur ekki lýst myndefninu nægilega vel í textanum á síðunni.

Infogram er aðeins leyfilegt til myndrænnar birtingar á tölfræði. Gjaldskrár, umsóknarferli og annað efni skal setja fram í textaformi á síðum Ísland.is.

Nota skal liti og letur sem má finna í hönnunarkerfi Ísland.is.

Verum skýr varðandi hver er að ,tala’ á vefnum (stofnunin), við hvern (notandinn) og varðandi aðra aðila sem koma við sögu. Það auðveldar notendum að skilja efnið.

Notum orðið Sími eða Símanúmer á undan númerinu. Ekki Númer, GSM eða Símanr.

Snið símanúmera

Skrifum símanúmerið með bili á milli en ekki bandstriki. Bandstrik gera þeim erfitt fyrir sem vilja afrita númerið inn í símaforrit til að hringja.

Hlekkir á símanúmer

Ekki er mælt með að búa til ,tel:' hlekk á símanúmer í texta.

Flestir símavafrar greina símanúmer í texta og gera það sjálfkrafa að hlekk sem notandi getur smellt á til að hringja.

Ef símanúmerið er gert að hlekk í kóða verður það líka hlekkur hjá notendum í tækjum sem ekki er hægt að hringja úr.

Ekki er hægt að ganga út frá því að allir notendur þekki skammstafanir. Skjálesarar lesa skammstafanir auk þess ekki alltaf rétt. Öruggast er að sleppa skammstöfunum og skrifa orðin í heild sinni.

Dæmi:

Skjálesarinn ReadSpeaker á althingi.is og ruv.is les á eftirfarandi hátt:

Við notum ekki skáletrun í texta á Ísland.is.

Til að leggja áherslu á orð eða setningarhluta má nota punktalista, millifyrirsagnir eða með því að hafa orðin framarlega í setningunni sem um ræðir.

Svigar geta gert málsgreinar flóknari og erfiðari að skilja. Reynum að lágmarka notkun þeirra til dæmis með því að endurorða málsgreinina svo að innihald svigans geti staðið sem sjálfstæð setning.

Sviga má nota:

• til að útskýra styttingar á orðum í fyrsta sinn þegar þau eru kynnt,

• fyrir tilvísanir.

Alltaf skal nota (hringsviga).

Ekki nota [hornklofa], <gogga> eða aðrar gerðir sviga.

Þegar vísað er í tengt efni er gott að ímynda sér hvað notandinn gæti viljað skoða næst. Er einhver grein sem er í eðlilegu framhaldi af þessari fyrir stóran notendahóp?

Reynum að falla ekki í þá gryfju að tengja allar greinar sem eru efnislega skyldar.

Við notum töflur til þess að setja fram gögn, til dæmis tölulega upplýsingar. Höfum þó í huga að töflur eru ekki alltaf hentugasta leiðin til að setja fram upplýsingar.

Í stað einfaldrar töflu má nota

• millifyrirsagnir og nokkra punktalista

• einn punktalista þar sem kommur eru notaðar til að aðskilja efni í hverri línu

Þegar efnið krefst töfluframsetningar er mikilvægt að gæta þess að hún sé sett fram á aðgengilegan hátt.

• Hafa þarf í huga að margir skoða síðuna í litlum símaskjá og sjá því aðeins hluta töflunnar í einu.

• Eins eru sumir notendur að styðjast við skjálesara og lyklaborð til að færa bendilinn í staðinn fyrir sjón og mús.

Mælst er til þess að hafa línu og dálkaheiti feitletruð til að aðskilja þau frá efni töflunnar.

Allt efni á Ísland.is skal vera til á íslensku og ensku.

Vefumsjónarkerfið býr yfir vélþýðingarmöguleika sem flýtir fyrir þýðingum efnis. Nauðsynlegt er að rýna þýðinguna vel til að tryggja gæði efnis og til að kenna vélinni réttar þýðingar.

Ísland.is er upplýsingavefur sem á að vera aðgengilegur öllum notendum og taka mið af þörfum ólíkra hópa, svo sem:

• Blindra og sjónskertra

• Lesblindra

• Heyrnarskertra og heyrnarlausra

• Fatlaðs fólks

• Eldra fólks

Þarf oft að:

• að nýta sér sér talgreini og/eða skjálesara

• lýsingu á myndefni

• höfuðmús eða annan búnað sem hermir eftir lyklaborðsvirkni

• lyklaborð í stað tölvumúsar

• einfaldan texta, til dæmis auðlesið mál

• og önnur tæki, hjálpartæki og tækni til að skoða og nota vef

W3C samtökin gefa út staðal (WCAG) sem leiðbeinir um hvernig skuli ganga frá vefefni þannig að það sé aðgengilegt öllum. Vefsíður sem samræmast WCAG staðlinum eru yfirleitt aðgengilegri leitarvélum og fólki sem vill skoða vefinn í mismunandi tækjum.

• WCAG staðalinn má finna í heild sinni á vef w3.org. Efnið er gríðarlega viðamikið og ekki sérlega auðveld lesning fyrir byrjendur.

• Einnig er hægt að skoða einfaldari útgáfur af WCAG listanum, til dæmis hefur Center for Persons with Disabilities (webaim.org) tekið listann saman í einfaldari útgáfu.

Dæmi um það sem hafa þarf í huga við hönnun á vef:

• Skerpa á litum þarf að standast staðla, til dæmis: bakgrunnur og textalitur, tenglar og texti, stærð og þess háttar.

• Tenglar þurfa að vera auðgreinanlegir frá öðrum texta.

• Texti á aldrei að vera jafnaður (e.justified).

• Texti þarf að hafa gott línubil og gott bil þarf að vera milli málsgreina (samkvæmt WCAG ætti línubil að vera að minnsta kosti 1/2 af hæð texta og bil milli málsgreina að minnsta kosti 1.5x línubil).

• Hnappar þurfa að vera nógu stórir svo auðvelt sé að smella á þá.

• Rétt merking er notuð í html'i vefs: headings, regions, landmarks, listar, special text.

• Innsláttarreitir eyðublaða eru rétt merktir. Tengdir formþættir eru flokkaðir með fieldset/legend. ARIA merkingar má nota þegar staðlað HTML er ófullnægjandi.

• Lestraröð og leiðsöguröð (ákvörðuð af kóðaröð) er rökrétt og leiðandi.

  • Til dæmis er hliðarvalmynd vinstra megin fyrir neðan innihald hægra megin í html, en síðan stíluð til að birtast í vinstri dálki. Annars myndi skjálesari fyrst lesa allt innihald vinstri hliðarstikunnar áður en hann les raunverulegt meginmál síðunnar.

• Öll eyðublöð ættu að uppfylla aðgengiskröfur.

• ARIA er notað þar sem við á til að greina betur tilgang viðmótshluta. ARIA er notað á viðeigandi hátt til að auka aðgengi þegar HTML dugar ekki.

• Öll virkni síðunnar er aðgengileg með notkun lyklaborðs.

• Lyklaborðsfókus er aldrei læstur eða fastur við einn tiltekinn síðuþátt. Notandinn getur flett til og frá öllum þáttum síðunnar með því að nota aðeins lyklaborð.

• Gefðu notendum nægan tíma til að lesa og nota efni.

• Smellanlegir hlutar síðunnar eru af góðri stærð til að forðast svokallað fat-finger vandamál.

• Tungumál síðuefnis sem er á öðru tungumáli er auðkennt með lang eigindinni (t.d. <blockquote lang="es">).
  

Tæknileg framsetning efnis

• Headings skal notað í rökréttri röð (h1, h2, h3…) líkt og undirkaflar í bók, en ekki út frá því hvort letur er lítið eða stórt. Ekki má setja inn h4 efst og svo h2 þar fyrir neðan.

• Punktalistar eiga að vera framsettir með ul og númeraðir listar með ol. Ekki byrja línuna á bandstriki og kalla það lista, skjálesari skilur ekki slíkt.

• Töflur þurfa að vera rétt merktar og fylgja stöðlum, þannig að skjálesari lesi gögnin rétt. Sjá til dæmis https://webaim.org/techniques/tables/data.

• Tenglar sem vísa á sitthvora slóðina skulu hafa sitthvort textaheitið.

• Prentun: Passa þarf að efni komi eðlilega út við prentun.

• Skjástærðir: Passa þarf að stílar brotni ekki óháð mismunandi skjástærðum eða tækni.

Efnisvinna

Gott aðgengi veltur mjög á framsetningu efnis og efnisskrifum. Því er mikilvægt að huga vel að slíku og mælt með að fara eftir efnisstefnu Ísland.is hvað varðar efnisinnsetningu.

Sem dæmi má nefna eftirfarandi:

• Hvers konar leiðbeinandi texti á ekki að taka mið af stærð, lögun eða staðsetningu á hlut, til dæmis ekki skrifa í textann “Smellið á hringlaga merkið hér til hægri”.

• Efni sem hægt er að birta í textaformi ætti ekki að vera birt sem mynd.

• Málsgreinar og efnisgreinar eiga ekki að vera of langar.

• Texti á aldrei að vera miðjaður eða jafnaður (e.justified).

• Titill á undirsíðu á að vera lýsandi svo notandi viti hvað þar er að finna og geti aðgreint frá öðrum síðum um tengt efni.

• Gæta þess að fyrirsagnir (headings) séu lýsandi og ekki tvíteknar.

• Texti á hlekk einn og sér á að geta lýst því hvað er á bakvið viðkomandi hlekk.

• Varast bera að nota flókin orð, lagatexta og tæknimál ef hægt er að komast hjá því.

• Skammstafanir eru ekki notaðar á Ísland.is

• Gott er að láta fylgja símanúmer eða upplýsingar um tengilið, sem fólk getur leitað
  til ef það lendir í vandræðum.

• Hnappatextar þurfa að hafa texta sem lýsir aðgerðinni. Senda eyðublað er betra en bara Senda.

• Vinna skal efni samkvæmt efnisstefnu fyrir Ísland.is.

Alt textar

Allt efni sem ekki er í textaformi, til dæmis myndir, video, töflur eða skraut, þarf að fá rétta merkinga eða alt texta fyrir skjálesara. Textinn á þjóna sama tilgangi og myndin gerir.

Dæmi: Súlurit sem er mikilvægt fyrir skilning á efni fréttar ætti að vera útskýrt í alt text sem skjálesari les, svo blind manneskja fái þær upplýsingar sem þar koma fram.

Myndbönd eða útsendingar

Hafa þarf í huga áður en ákveðið er að útbúa myndband eða beina útsendingu, hvort allir notendur geti nýtt sér efnið.

• Hvers konar mynd- eða hljóðefni, svo sem upptökur, þarf einnig að vera aðgengilegt á textaformi (transcript).

• Beinar útsendingar á hljóði og/eða mynd ættu strangt til tekið (Level AAA) einnig að vera með textun.

Forritarar, vefstjórar, stjórnendur og hver sá sem lætur sig málefni Ísland.is varða, getur sett upp tól til að greina og taka út aðgengi. Þannig er hægt að fylgast með hvort einhversstaðar megi gera betur.

Mikilvægt er að koma því sem betur má fara í réttan farveg. Mestur verður lærdómurinn ef ábendingar fara til þess sem kom að málinu í upphafi, hvort sem um ræðir efnisvinnslu, hönnun eða forritun. Þannig getur viðkomandi bætt sína lausn og á sama tíma aukið við þekkingu sína og minni líkur verða á að sama villa komi upp síðar.

Siteimprove

Það er gagnlegt að nota Google Chrome extension frá Siteimprove fyrir úttekt á aðgengismálum, þannig geta til dæmis forritarar prófað sínar lausnir jafnóðum og þær eru í smíðum og geta séð sömu villur og gætu annars komið upp í stjórnborði Siteimprove.

Ábendingar frá Siteimprove geta verið þrenns konar

• Errors (upphrópunarmerki) - þarfnast lagfæringa

• Warnings (þríhyrningur) - þarfnast skoðunar og helst lagfæringa

• Reviews (auga) - þarfnast yfirferðar og samþykktar í stjórnborði siteimprove

Einnig eru ábendingar flokkaðar niður eftir stigum (levels)

• Level A - lágmarks kröfur

• Level AA - miðlungs kröfur

• Level AAA - hæstu kröfur

Það ætti alltaf að vera markmið Ísland.is að uppfylla sem hæsta stig aðgengismála. Raunhæft markmið ætti að vera að ná Level AA að öllu leyti og Level AAA að sem flestu leyti. Villur sem eru Level A verður að laga og er óásættanlegt ef á vefnum finnast villur sem eru Level A.

Fleiri tól til að taka út aðgengismál

• WAVE Web Accessability Tool frá Webaim

• aXe frá Deque Systems

Tékklisti

Fleiri tékklista má finna til dæmis frá Maxability á Indlandi

Vefhandbækur

• Vefhandbókin, samstarfsverkefni forsætisráðuneytis og Sambands íslenskra sveitarfélaga, var fyrst gefin út árið 2008 og var uppfærð 2012 og 2014. Í

  kaflanum Aðgengi og nytsemi er góð samantekt á íslensku.

• Auðlesið mál