Leysum og leysibendum er skipt í flokka eftir áhættunni sem fylgir notkun þeirra. Leysar og leysibendar eiga að vera merktir með upplýsingum um hvaða flokki þeir tilheyra.
Flokkunarkerfið fyrir leysigeisla gefur til kynna hugsanlega hættu á skaðlegum heilsufarsáhrifum, þar sem því hærra sem flokkatalan er, því meiri hætta stafar af leysigeislun frá leysinum.
Hættan á skaða eykst með afli leysis og er hún háð:
bylgjulengdinni,
tímanum sem geislað er,
fjarlægð frá uppsprettu,
öðrum eiginleikum leysisins, t.d. hvort leysigeislinn sé samfelldur eða púlserandi og hversu dreifður geislinn er.
Hins vegar getur hugsanleg áhætta í raun og veru leitt til skaðlegra heilsufarsáhrifa, þannig að með hjálp flokkunar geta notendur valið viðeigandi eftirlitsráðstafanir til að lágmarka áhættuna.
Eftirfarandi leysiflokkunarkerfi er tekið úr evrópskum staðli International Electrotechnical Commission(IEC)ÍST-EN60825-1 ogbyggir eftirfarandi umfjöllun á þeim staðli.
Leysar í þessum flokki senda frá sér ljós sem ekki hefur nægilegt afl til að skaða augu. Tækin teljast því skaðlaus. Geislunin er neðan svokallaðra MPE-öryggismarka fyrir hámarksgeislun, sem undir venjulegum kringumstæðum veldur ekki skaða á fólki sem tiltekin eru í staðli ÍST-EN 60825-1.
Leysar í flokki 1 mega vera í leikföngum. Sem dæmi má nefna að afl leysa í flokki 1 með rauðu sýnilegu ljósi er lægra en 0,39 mW en lægra en 0,039 mW ef ljósið er blátt.
Tæki með innbyggða leysa geta verið í þessum flokki þótt þau noti aflmeiri leysi ef hann er skermaður, þ.e. að leysinum sé þannig komið fyrir að engin hætta sé á geislun í augu fólks við venjulega notkun. Þetta á til dæmis við um leysiprentara og geislaspilara.
Leysar í þessum flokki eru skaðlausir augum því geislinn er það dreifður að aðeins hluti hans getur komist inn um sjáaldur augans. Slíkir leysar geta þó reynst skaðlegir ef horft er á geislann í gegnum stækkunargler, sjónauka eða álíka.
Dæmi um þessa leysa má finna í sendum fyrir ljósleiðara.
Leysar sem hafa það lítið afl að venjuleg varnarviðbrögð augans geta komið í veg fyrir skaða ef þeim er beint í auga í skamman tíma flokkast undir flokk 2 (eða 2M). Leysibendar í þessum flokki mega vera á almennum markaði.
Hámarksafl leysa í flokki 2 er 1 milliWatt (1 mW) og er ljósið frá þeim sýnilegt (bylgjulengd á milli 400 and 700 nm). Ósjálfráð viðbrögð manneskju eru að depla auga og snúa sér undan sterku ljósi og þessi viðbrögð gera leysa í flokki 2 hættulitla. Engu að síður getur verið skaðlegt að stara í geisla frá leysi í flokki 2 eða horfa viljandi og endurtekið í geislann.
Margir leysibendar og strikamerkjalesarar eru í flokki 2.
Líkt og leysar í flokki 2 hafa leysar í þessum flokki hámarksafl 1 mW og ljós frá þeim er sýnilegt (bylgjulengd á milli 400 og 700 nm). Geislinn er dreifður þannig að aðeins hluti hans fellur á sjáaldur augans. Slíkir leysar geta þó reynst skaðlegir ef horft er á geislann í gegnum stækkunargler eða álíka, eða í langan tíma.
Sumir leysar sem notaðir eru til mælinga eru í þessum flokki sem og leysibendar.
Afl leysa í þessum flokki er allt að 5 mW, ef um er að ræða bylgjulengdir á bilinu 400 – 700 nm. Geislunin getur farið yfir MPE-öryggismörk ef horft er beint í geislann og hún getur því verið skaðleg.
Bandarískir leysar sem merktir eru IIIa tilheyra þessum flokki.
Tilkynna ber um innflutning leysibenda í flokki 3R.
Leyfi þarf til notkunar leysa og leysibenda í flokki 3R.
Dæmi um leysa sem tilheyra þessum flokki eru sýningarvélar með laserljósum, iðnaðar leysar og leysar notaðir í rannsóknir.
Leysar og leysibendar í flokki 3B geta verið með allt að 500 mW hámarksafl ef geislinn er samfelldur (ekki púlserandi) og bylgjulengdin er lengri en 315 nm. Hámarksaflið er annað fyrir aðrar bylgjulengdir og ef geislinn er púlserandi, sjá nánar í staðli ÍST-EN 60825-1.
Leysar og leysibendar í flokki 3B hafa nægilegt afl til að geta valdið alvarlegum augnskaða með beinni geislun í auga (jafnvel í örskotsstund) og með endurvarpi af gljáandi fleti. Því meira sem aflið er, þeim mun meiri er áhættan.
Leysar í þessum flokki eru þannig hættulegir augum en hafa einnig möguleika á að valda minniháttar húðskaða og jafnvel íkveikju í eldfimum efnum.
Tilkynna ber um innflutning leysibenda í þessum flokki.
Leyfi þarf til notkunar leysa og leysibenda í flokki 3B nema um læknisfræðilega notkun sé að ræða eða notkun í fegrunarskyni. Ef um læknisfræðilega notkun eða notkun í fegrunarskyni er að ræða, þá ber að tilkynna um notkun til Geislavarna ríkisins.
Læknisfræðileg notkun leysa og leysibenda í flokki 3B skal vera á ábyrgð læknis, tannlæknis, hnykkis eða sjúkraþjálfara eftir því sem við á (sjá nánar í reglugerð nr. 171/2021).
Dæmi um leysa sem tilheyra þessum flokki eru leysar og leysibendar notaðir við rannsóknir, tónleikahald og aðrar skemmtanir.
Leysar og leysibendar í flokki 4 eru aflmeiri en leysar í flokki 3B og engin efri mörk eru á aflinu.
Þeir geta bæði valdið mjög alvarlegum skaða á húð og augum og jafnvel valdið íkveikju. Meira að segja dreift endurvarp (e. diffuse reflection) leysigeislans getur valdið skaða.
Leysar í þessum flokki geta þannig verið mjög hættulegir.
Tilkynna ber um innflutning leysibenda í þessum flokki.
Leyfi þarf til notkunar leysa og leysibenda í flokki 4 nema um læknisfræðilega notkun sé að ræða eða notkun í fegrunarskyni. Ef um læknisfræðilega notkun eða notkun í fegrunarskyni er að ræða, þá ber að tilkynna um notkun til Geislavarna ríkisins.
Læknisfræðileg notkun öflugra leysa, öflugra leysibenda og IPL-tækja í munnholi skal vera á ábyrgð læknis eða tannlæknis eftir því sem við á.
Notkun leysa og leysibenda í flokki 4, IPL-tækja og annarra jafngildra tækja skal vera á ábyrgð læknis með viðeigandi sérmenntun, svo sem húðlæknis eða lýtarlæknis.
Notkun sem beinist að augum skal vera á ábyrgð augnlæknis.
Leysar í flokki 4 eru margir hverjir notaðir við málmskurð og í skurðaðgerðum. Þessi flokkur leysa er líka stundum notaður við tónleikahald eða aðrar skemmtanir.
Flokkunarkerfið notar hugmyndina um aðgengileg losunarmörk (AEL). AEL er hámarksgildi aðgengilegrar leysigeislunar sem einstaklingur gæti orðið fyrir við notkun leysis og er háð leysiflokknum.
AEL gildin eru aftur á móti byggð á hámarks leyfilegri lýsingu (MPE). MPE er stig leysis útsetningar sem talið er að einstaklingur geti orðið fyrir án þess að hljóta meiðsli. MPE getur því talist öruggt hámarksstig váhrifa. MPE gildi eru tilgreind fyrir bæði auga og húð sem fall af bylgjulengd leysigeislunar og lengd útsetningar.
Þessi MPE gildi eru alþjóðlega samþykkt.
Sjá nánar í reglugerð nr. 171/2021 m.a. um tilkynningarskyldur og leyfisskyldur, ábyrgð eiganda og ábyrgðarmanna um notkun öflugra leysa, öflugra leysibenda og IPL tækja.
