Heimildir lögreglu til að beita valdi

Fyrirmæli eru lægsta stig valdbeitingar og það „tæki“ sem er oftast notað. Almenningi er skylt að fara eftir fyrirmælum lögreglu.

Lesa nánar um fyrirmæli í grein númer 19 í lögreglulögum

Tök sem lögregla getur beitt til dæmis við handtökur, leit á fólki eða flutning á fólki sem búið er að handtaka.

Fjötrar eru samheiti yfir valdbeitingartæki sem ætlað er að hefta hreyfingar fólks.

Handjárn

Lögregla hefur heimild til að nota handjárn til þess að:

• koma í veg fyrir að fólk komist undan,

• tryggja öryggi einstaklings, til dæmis ef líklegt þykir að einstaklingur reyni að skaða sjálfan sig eða aðra,

• tryggja hættulega muni eða sönnunargögn. Til dæmis ef leit hefur ekki verið gerð og einstaklingurinn gæti verið vopnaður eða komið undan sönnunargögnum.

Aðrir fjötrar

Sömu reglur gilda um notkun bensla, eða banda úr plasti.

Lögregla hefur heimild til að nota fótjárn þegar brýna nauðsyn ber til og í öryggisskyni við flutning á fólki.

Með lögregluhundum er átt við notkun sérþjálfaðra hunda við valdbeitingu gagnvart fólki. Lögreglan hefur heimild til þess að þjálfa hunda til aðstoðar við valdbeitingu. Núna eru engir slíkir hundar nýttir við lögreglustörf.

Lögreglu er heimilt að nota kylfur, úðavopn eða rafvarnarvopn til þess að ná fram lögmætu markmiði þegar:

• vægari aðferðir duga ekki til,

• ef lögreglumaður telur notkun vopnanna geta afstýrt frekari hættu fyrir sjálfan sig eða aðra.

Lögregla á að beita vopnunum þannig að ekki verði meiri skaði af þeim en þörf krefur.

Kylfur

Lögreglu er heimilt að nota kylfu til að ná fram lögmætu markmiði við eftirfarandi aðstæður: 

• afstýra árás á lögreglumann eða þriðja aðila, 

• handtaka hættulegan einstakling sem hefur brotið af sér,

• þegar einhver reynir að koma í veg fyrir handtöku eða reynir að frelsa handtekinn einstakling, 

• þegar einhver reynir að hindra lögreglu við störf sín,

• til að knýja fram hlýðni við skipun sem ekki er fylgt, ef nauðsynlegt er að skipun sé framfylgt tafarlaust.

Ef því verður við komið og aðstæður leyfa skal lögregla vara við að vopni verði beitt.

Kylfu skal beita þannig að ekki hljótist meiri skaði af en þörf krefur. Til dæmis á lögregla að leitast við að hæfa útlimi en forðast að slá í liðamót. 

Úðavopn

Úðavopn eru ætluð til að yfirbuga einstaklinga í návígi. Vopnin eru úðabrúsar sem innihalda táragas. Táragas skerðir tímabundið sjón einstaklings.

Lögreglu er einungis heimilt að nota úðavopn þegar vægari aðferðir duga ekki til þess að ná fram lögmætu markmiði. Fyrir notkun úðavopna eru sömu skilyrði og fyrir notkun kylfa. 

Rafvarnarvopn

Lögreglu er heimilt að nota rafvarnarvopn ef hún metur að vægari aðgerðir muni ekki nægja til þess að yfirbuga einstakling. Rafvarnarvopn hafa tímabundin áhrif á þann hluta vöðvakerfisins sem við stýrum sjálf.

Fyrir notkun rafvarnarvopna eru sömu skilyrði og fyrir notkun úðavopna og kylfa. Rafvarnarvopn eru umtalsvert langdrægari en úðavopn og kylfur.

Sérstök nefnd á vegum dómsmálaráðuneytis fer yfir hvert tilvik þar sem rafvarnarvopni er beitt.

Almenn lögregla ber ekki skotvopn að staðaldri. Hæstráðandi lögreglumaður á hverjum stað getur gefið fyrirmæli um að vopnast í neyðartilvikum ef talið er að fyrirliggjandi verkefni krefjist þess.

Lögregla má aðeins beita skotvopni gegn einstaklingi þegar önnur úrræði eru ekki tiltæk eða hafa verið fullreynd til að :

• lögregla geta varist lífshættulegri árás á sig eða þriðja aðila,  

• Yfirbuga og handtaka afbrotamenn sem teljast hættulegir lífi fólks eða öryggi ríkisins,

• að verulegu tjóni sé valdið á mikilvægum hagsmunum fyrir þjóðfélagið allt eða starfsemi stofnana hins opinbera.