Viðbúnaður gegn vá - viðbragðsáætlanir
Joðtöflur (kalíumjoðíð) og notkun þeirra við geislamengun
Geislavirkt joð
Geislavirkt joð getur borist í líkamann með innöndun geislavirkra agna eða neyslu geislamengaðrar fæðu.
Geislavirkt joð safnast aðallega upp í skjaldkirtli og getur valdið frumuskemmdum í skjaldkirtilsvef, aðallega hjá yngra fólki.
Fyrirbyggjandi meðferð með joðtöflum (kalíumjoðíð – potassium iodide) getur varið skjaldkirtilsfrumur gegn skaða af völdum geislavirks joðs.
Lyfið ver hins vegar ekki líkamann fyrir áhrifum geislavirks joðs utan skjaldkirtils né gegn geislun af öðrum toga.
Skjól innandyra er aðal varúðarráðstöfunin fyrir geislamengun
Ef hætta stafar af geislun skal huga að brottflutningi af svæðinu skv. leiðbeiningum stjórnvalda.
Ef brottflutningur er ekki mögulegur er skjól innandyra helsta varúðarráðstöfunin til að draga úr geislaáhrifum.
Að taka joðtöflur er aðeins viðbótarráðstöfun við skjól innandyra.
Fylgið ávallt leiðbeiningum sem koma frá stjórnvöldum.
Skammtar af joðtöflum fyrir mismunandi aldurshópa
Aldur | Skammtur |
---|---|
<1 mán | 16,25 mg (1/4 tafla) |
1 mán - 3 ára | 32,5 mg (1/2 tafla) |
3 - 12 ára | 65 mg (1 tafla) |
12 - 40 ára eða barnshafandi/mjólkandi óháð aldri * | 130 mg (2 töflur) |
>40 ára (ekki barnshafandi) ** | Ekki er mælt með notkun joðtaflna |
* Til að vernda barnið
** Lítil gagnsemi er af joðmeðferð fyrir 40 ára og eldri (sem ekki eru barnshafandi). Fólk á þeim aldri er í mun minni hættu á að fá krabbamein í skjaldkirtil en yngra fólk auk þess sem hætta á aukaverkunum joðmeðferðar er meiri.
Hvenær skal hefja inntöku á joðtöflum?
Ráðlagt er að taka lyfið um leið og vitað er að mengun er yfirvofandi (innan sólarhrings fyrir útsetningu) eða svo fljótt sem auðið er eftir að mengunar verður vart.
Ekki er mælt með að hefja notkun ef meira en 8 klukkutímar eru liðnir frá geislamengun á svæðinu, lyfið getur þá tafið hreinsun geislavirks joðs úr skjaldkirtli.
Hve lengi skal taka joðtöflur?
Oftast nægir einn skammtur. Ráðlagður dagskammtur er tekinn í einu lagi.
Ef ekki reynist mögulegt að flýja geislamengaða svæðið er mælt með daglegri inntöku lyfsins, en þó ekki fyrir börn <1 mánaða gömul né barnshafandi/mjólkandi einstaklinga.
ATH. Eingöngu skal taka lyfið skv. leiðbeiningum stjórnvald þegar um yfirvofandi hættuástand að ræða.
Aukaverkanir
Aukaverkanir af kalíumjoðíði eru fátíðar en helstar eru ógleði, magaóþægindi og húðútbrot sem ganga yfir.
Frábendingar
Ekki er mælt með joðtöflum fyrir þá sem hafa undirgengist brottnám á skjaldkirtli.
Þeir sem eru með þekkt joðofnæmi eiga að forðast að taka lyfið.
Þeir sem eru með húðsjúkdóminn dermatitis herpetiformis eða æðasjúkdóminn hypocomplementemic vasculitis eiga að forðast að taka lyfið.
Þeir sem nota lyf sem innhalda joð, s.s. lyf við skjaldkirtilssjúkdómum, lithium og/eða blóðþrýstings-lækkandi lyf úr flokkum ACE hemla eða kalíumsparandi þvagræsilyfja ættu að ráðfæra sig við sinn lækni um notkun lyfsins.
Eftirlit eftir notkun kalíumjoðíðs
Einstaklingar sem verða fyrir mengun vegna geislavirks joðs þurfa eftirlit vegna geislunarinnar eftir aðstæðum.
Sama á við um börn sem eru álitin í hættu á geislamengun á fósturskeiði.
Meðferð joðtafla
Taka má kalíumjoðíð í töfluformi eða uppleystu formi. Töflurnar valda síður aukaverkunum frá maga en uppleystar.
Geyma á töflurnar í pakkningum á þurrum og svölum stað. Geymsluþol er mikið svo ekki er þörf á að henda útrunnum töflum sem geymdar hafa verið við réttar aðstæður.
Sóttvarnalæknir
Aðalheimild: WHO – Iodine thyroid blocking: Guidelines for use in planning and responding to radiological and nuclear emergencies
Þjónustuaðili
Embætti landlæknis