Ritunarramminn – handbók um notkun

Þjónustuaðili:

Hér má finna PDF útgáfu af handbókinni.

Ritunarrammann má nálgast á Læsisvefnum.

Leitaðu í handbókinni

Notkun Ritunarrammans

Kennari og nemendur þurfa að hafa sameiginlegan skilning á markmiðum náms og matsviðmiða og hvað er til marks um að tiltekinni hæfni sé náð. Í leiðsagnarnámi er lögð áhersla á að notkun á niðurstöðum námsmats og ígrundun stöðu út frá viðmiðum sé í raun mikilvægari en niðurstöður sjálfs námsmatsins. Þannig verða niðurstöðurnar vegvísir sem beina námi nemenda fram á við; gefa hugmyndir að næstu skrefum í kennslu og hvaða markmið nemendur ættu að setja sér til aukins árangurs (Nanna K. Christiansen, 2021). Tilgangurinn með náminu verður jafnframt augljósari og nemandi færari um að axla ábyrgð á því sjálfur. Þessi nálgun er í samræmi við áherslur aðalnámskrár en þar er lögð áhersla á að nemendur fái reglulega tækifæri til að velta eigin námi fyrir sér, setja sér markmið og vera ljóst hvaða viðmið eru lögð til grundvallar í námsmati (Mennta- og barnamálaráðuneyti, 2024).

Í öllum tilvikum og óháð aldri nemenda er mikilvægt að kennarar kynni sér framvindurammana vel til að átta sig á stígandanum sem þarf að verða í færni innan hvers efnisþáttar Ritunarrammans. Þannig er hægt að fylgjast með því hvað nemandinn á að vera búinn að tileinka sér og hvert er stefnt.

Mikilvægt er að kennarar kynni sér einnig vel alla undirþætti ritunar og átti sig á stígandanum sem þarf að eiga sér stað upp allan grunnskólann. Umfjöllun um þessa þætti má finna í þessari handbók. Til að fá grófa yfirsýn er fljótlegt að skoða framvinduramma allra efnisþátta rammans. Þannig geta kennarar séð hvað nemendur eiga að vera búnir að tileinka sér og hvert ætti að stefna.

Næsta skref, til dæmis þegar kennari tekur við nýjum nemendahópi, er að leggja fyrir nemendur „kalt mat“. Það er óundirbúið ritunarverkefni sem nemendur leysa samkvæmt lágmarksfyrirmælum og án kennslu og stuðnings frá kennara. Niðurstöður geta gefið kennurum góða hugmynd um stöðu nemenda og hvað þarf að leggja áherslu á í ritunarkennslu.

Þessu næst velur kennarinn þrep út frá aldri nemenda og textategund, leggur mat á frammistöðu þeirra og gerir athugasemdir, t.d. þegar endurgjöf er veitt og við skipulagningu áframhaldandi kennslu. Ef nemandi uppfyllir engin eða fá matsviðmið fyrir aldur sinn þarf að meta hann samkvæmt þrepinu á undan. Ef nemandi nær langflestum eða öllum viðmiðum innan þrepsins þarf að meta hann samkvæmt næsta þrepi fyrir ofan. Eðlilegt getur verið að meta þurfi nemendur í sama bekk á að minnsta kosti tveimur ólíkum þrepum þar sem mikill munur getur verið á frammistöðu þeirra, sérstaklega nemenda sem eru að stíga sín fyrstu skref í lestrar- og ritunarnámi. Þar sem ramminn er ekki staðlað matstæki eru ekki sett nein töluleg viðmið um það hvenær á að meta nemendur samkvæmt þrepi fyrir neðan eða ofan heldur meta kennarar það sjálfir.

Þegar kennari hefur metið alla nemendur sína er hann kominn með haldgóðan grunn sem ætti að nota til að ákveða næstu áherslur og skref í ritunarkennslunni. Þar sem matsviðmið þrepanna eru nokkuð mörg getur verið gott að gefa sér tíma til að vinna með nokkur matsviðmið þar til nemendur hafa náð góðum tökum á þessum viðmiðum. Það getur kennarinn metið með því að veita nemendum reglulega endurgjöf, hvernig þeim tekst til út frá stökum matsviðmiðum eða öllum matsviðmiðum eins undirþáttar. Sú rýni leiðir í ljós hvort nemendur hafa náð tökum á færni og hversu tilbúnir þeir eru að glíma við næstu áskorun í ritunarnáminu.

Mikilvægt er að nýta námsmatið á þann hátt að nemendur geri sér grein fyrir styrk- og veikleikum sínum. Reynslan sýnir að nemendur vilja fá endurgjöf á vinnu sína. Vel skilgreind matsviðmið gefa kennurum gott tækifæri til að veita endurgjöf sem tekur mið af þeirri færni sem nemandinn þarf að ná tökum á svo hann komist nær námsmarkmiði sínu. Því styttri tími sem líður á milli vinnu nemenda og endurgjafar því áhrifameiri verður hún. Það á til dæmis við um munnlega endurgjöf. Sé endurgjöf skrifleg og umfangsmeiri þurfa nemendur tíma og svigrúm til að vinna úr henni. Gagnlegasta endurgjöfin er sú sem tryggir nemendum nægilegan skilning á eðli hæfninnar þannig að þeir geti yfirfært hana á næstu verkefni.

Tilgangur sjálfsmats er að nemendur læri að meta eigin styrkleika, að þeir geri sér grein fyrir því hvað þeir þurfa að læra betur og að þeir setji sér markmið í náminu. Við sjálfsmat þurfa nemendur að fá upplýsingar um þau námsmarkmið og árangursviðmið sem vinna á eftir. Þær upplýsingar er að finna í þrepunum sem eru útfærð fyrir nemendur. Hafa þarf í huga að viðmiðin er fjölmörg á hverju þrepi og getur kennari farið þá leið að leggja áherslu á einn efnisþátt í einu eða nokkur atriði, allt eftir áherslum í kennslu hverju sinni.

Í jafningjamati meta nemendur framlag, frammistöðu eða verk annarra nemenda og veita þeim endurgjöf. Þeir skoða þekkingu, skilning eða færni með það að markmiði að gera betur og skiptast á skoðunum. Rétt eins og við sjálfsmat þurfa námsmarkmið og árangursviðmið að vera skýr. Nemendur þurfa að fá góða þjálfun til að geta lagt sanngjarnt mat á frammistöðu félaga og til að geta nýtt sér mat félaga á eigin námi.

Megintilgangur leiðsagnarnáms er að nýta matsviðmið til ígrundunar á stöðu á meðan nemandi er staddur í miðju vinnuferlinu. Einnig má nota þrep Ritunarrammans til að meta nemendur í lok vinnulotu, annar eða skólaárs. Lokamat gefur til kynna kunnáttu eða árangur nemenda við lok afmarkaðs viðfangsefnis eða námsáfanga. Það hefur þann megintilgang að veita upplýsingar um árangur náms og kennslu í lok námstíma. Með öðrum orðum felst lokamat í því að kanna stöðu og framfarir sem hafa átt sér stað, mögulega yfir lengri tíma eða frá einum tímapunkti til annars.

Fyrri kafli

Næsti kafli

Ritunarramminn – handbók um notkun

Notkun Ritunarrammans

Undirbúningur

Mat og kennsla

Endurgjöf

Sjálfsmat og jafningjamat

Notkun rammans til lokamats