Lögbrot og refsing

Talið er réttmætt og líklegt til árangurs gegn afbrotum að refsa þeim sem brýtur lög. Samkvæmt lögum á refsiþyngdin að endurspegla alvarleika brotsins.

Brotaþoli

Ef maður telur að brotið hafi verið gegn sér eða öðrum skal hann kæra málið til lögreglu hið fyrsta, annað hvort á næstu lögreglustöð eða með símtali.
Lögreglan

Lögreglu er skylt eftir því sem við á að leiðbeina brotaþola um réttindi hans og útskýra framhald máls. Þegar mál hefur verið kært fer af stað flókið og oft á tíðum tímafrekt ferli.
Upplýsingar fyrir þolendur afbrota, bæklingur á vef dómsmálaráðuneytis (pdf, 339 kb)

Ef maður þarf aðstoð lögmanns til að gæta réttar síns er hægt að leita til Lögmannafélags Íslands.
Lögmenn og þjónusta á vef Lögmannafélags Íslands

Brotaþoli getur átt rétt á bótum vegna skaða, líkamstjóns eða miska.

Lögbrot

Dómskerfið er lögregla og ákæruvald annars vegar og dómstólar hins vegar.

• Héraðsdómstólar

• Landsréttur

• Hæstiréttur

• Lögregla á vef dómsmálaráðuneytis

Ríkissaksóknari, héraðssaksóknari og lögreglustjórar, að undanskildum ríkislögreglustjóra, fara með ákæruvald í öllum meginatriðum.

• Lögregluumdæmi

• Ríkissaksóknari

• Um ákæruvaldið á vef Ríkissaksóknara

Rannsókn opinberra mála er í höndum lögreglu. Komi í ljós við rannsókn að refsivert brot hafi verið framið er meintum brotamanni birt ákæra, telji ákærandi málið nægilegt eða líklegt til sakfellis.

Sé fyrir hendi rökstuddur grunur um að maður hafi brotið gegn lögum getur lögregla krafist gæsluvarðhalds sem er tímabundin frelsissvipting. Fyrir því eru hins vegar ströng skilyrði í lögum.

• Gæsluvarðhald á vef Fangelsismálastofnunar

Ríkið sem sækjandi/ákærandi höfðar mál gegn ákærða/sakborningi. Ákærði á alltaf rétt á að taka til varna í sakamáli. Einkamál eru mál sem einstaklingar, félög eða stofnanir höfða á hendur öðrum einstaklingum eða lögpersónu.

• Leiðbeiningar á Dómstólasýslunnar

Ríkissaksóknari heldur sakaskrá ríkisins en í hana eru færðar tilteknar upplýsingar um lok opinberra mála/sakamála.

Maður, 18 ára eða eldri, getur sótt um sakavottorð sitt rafrænt á Ísland.is, skriflega hjá sýslumönnum eða á skrifstofu lögreglustjóra í hverju umdæmi fyrir sig. Ungmenni 15 til 18 ára þurfa að fá samþykki forráðamanns til að fá sakavottorð sitt.

• Sakavottorð einstaklinga á Ísland.is

• Upplýsingar um sakaskrá á vef ríkissaksóknara

• Sakaskrá á vef umboðsmanns barna

Dómstig eru þrjú. Héraðsdómstólar, átta talsins, Landsréttur og Hæstiréttur.

• Héraðsdómstólar

• Landsréttur

• Hæstiréttur

Ef vafi leikur á um sakhæfi sakbornings vegna andlegs og/eða líkamlegs sjúkleika eru sérfræðingar fengnir til að meta ástand viðkomandi.

Börnum og ungmennum yngri en 15 ára er ekki refsað fyrir brot. Tekið er á brotinu sem barnaverndarmáli.

• Börn sem fá dóma á vef Fangelsismálastofnunar

• Um ósakhæf börn yngri en 15 ára á vef umboðsmanns barna

Þegar dómur hefur fallið í héraði er hægt að áfrýja honum til Landsréttar til að fá dóminn endurskoðaðan. Í sérstökum tilvikum og að fengnu leyfi Hæstaréttar má skjóta niðurstöðum Landsréttar til Hæstaréttar.

• Meginreglur um kærur og áfrýjun mála á vef Landsréttar 

• Leiðbeiningar um áfrýjun á vef ríkissaksóknara 

• Grunur um fíkniefnamisferli? – upplýsingar til lögreglu

• Grunur um ólöglegan inn- og útflutning? – upplýsingar til tollgæslu

Sektir, dómar og önnur úrræði

Sáttamiðlun felur í sér að brotamaður og brotaþoli nái sáttum í kjölfar afbrots, án þess að mál fari fyrir dómstóla.

Ef ungmenni á aldrinum 15 til 21 árs gengst við broti er skilorðsbundin frestun ákæru úrræði sem hægt er að beita.

• Ákærufrestun á vef Fangelsismálastofnunar

Samkvæmt stjórnarskrá lýðveldisins getur forseti Íslands náðað menn og veitt almenna uppgjöf saka.

• Náðun á vef Fangelsismálastofnunar  

Þeir sem eru náðaðir, dæmdir skilorðsbundið eða ákæru frestað gegn eru undir eftirliti Fangelsismálastofnunar eða þeirra sem hún felur eftirlit í ákveðinn tíma.

• Dómar á vef Fangelsismálastofnunar   

Fangelsismálastofnun boðar dómþola til afplánunar og sér um fullnustu refsinga.

• Tegundir dóma á vef Fangelsismálastofnunar

• Boðun í fangelsi á vef Fangelsismálastofnunar

• Afplánun á vef Fangelsismálastofnunar

Fangelsi ríkisins eru fimm.

• Fangelsi ríkisins á vef Fangelsismálastofnunar  

Brotamaður sem úrskurðaður er ósakhæfur vegna andlegs sjúkleika en talið er nauðsynlegt að hafa undir manna höndum dvelur á Réttargeðdeildinni að Sogni.

Ungmenni á aldrinum 15 til 18 ára afplána dóma yfirleitt á viðeigandi meðferðarstofnun í samráði við Barnaverndarstofu.

Sá sem dæmdur er til óskilorðsbundinnar refsivistar getur sótt um reynslulausn þegar hann er búinn að sitja af sér ákveðinn hluta dóms.

• Reynslulausn á vef Fangelsismálastofnunar  

Vert að skoða

Lögbrot

• Almennar upplýsingar varðandi gjafsókn á vef dómsmálaráðuneytis

• Grunur um fíkniefnamisferli? – upplýsingar til Lögreglu

• Grunur um ólöglegan inn- og útflutning? – upplýsingar til Tollstjóra

• Handtaka, fangelsun og opinber mál erlendis, borgaraþjónusta utanríkisráðuneytis

• Leiðbeiningar fyrir vitni á vef Dómstólasýslunnar

• Meginreglur um áfrýjun og kærur til Landsréttar

• Um ákæruvaldið á vef ríkissaksóknara

• Umferðarlagabrot á Ísland.is

Sektir, dómar og önnur úrræði

• Fullnusta refsinga á vef dómsmálaráðuneytis

Annað

• Ríkissaksóknari

• Börn fanga á vef umboðsmanns barna

• Dómsmálaráðuneyti

• Lög og reglur á vef Hæstaréttar

• Upplýsingar fyrir fanga við innkomu í fangelsi (pdf)

• Um dómstólana á vef Dómstólasýslunnar

• Um skaðabótarétt á vef dómsmálaráðuneytis

• Um Hæstarétt

• Dómstólasýslan

Lög og reglur

• Dómstólar og réttarfar, lagasafn Alþingis

• Refsilög, fangelsismál o. fl., lagasafn Alþingis

• Dómstólar og réttarfar, reglugerðasafn dómsmálaráðuneytis

• Refsilög, fangelsismál o. fl., reglugerðasafn dómsmálaráðuneytis

• Stjórnarskrá lýðveldisins Íslands