Heimsfaraldurinn hélt áfram að hafa áhrif á árinu 2021, í þeim skilningi að hluta ársins var skrifstofa embættisins lokuð almenningi vegna sóttvarnaraðgerða stjórnvalda. Fjarvinna starfsmanna var mikið nýtt á árinu og gekk það fyrirkomulag vel. Samskiptamáti við umsækjendur er almennt rafrænn eða í gegnum síma og hafði því breytt vinnufyrirkomulag og lokun skrifstofunnar engin teljandi áhrif á þjónustu embættisins. Embættið hyggst jafnframt gera stafræna þjónustu enn betri með því að bjóða upp á sérstakt vefsvæði fyrir umsækjendur, svokallað „mitt svæði“ og er á stefnuskránni að taka það í notkun á næsta ári. Á vefsvæðinu geta umsækjendur átt í samskiptum við embættið, móttekið og sent skjöl og fylgst með stöðu mála.

Á árinu bárust 773 umsóknir um aðstoð vegna fjárhagsvanda, sem er aðeins lægri fjöldi umsókna en á árinu 2020. Má því segja með vissu að áhrif heimsfaraldursins, hafi ekki leitt til aukningar á greiðsluerfiðleikamálum hjá embættinu. Í því sambandi ber að nefna að einstaklingar tilgreina alla jafna ástæður greiðsluerfiðleika í umsókn og hefur embættið því almennt góða yfirsýn yfir hvað hefur leitt til fjárhagsvanda hjá umsækjendum.

Framleiðsla hlaðvarpsþáttanna, Leitin að peningunum, hélt áfram á árinu af fullum krafti en alls voru gerðir X þættir á árinu. Það var virkilega ánægjulegt hvað þættirnir fengu góðar viðtökur en hlustunin hefur verið framar öllum vonum. Fræðslumál skipa mikilvægan sess í starfsemi embættisins og hef ég því lagt áherslu á markvissa hugmyndavinnu um leiðir til að bæta og koma á framfæri fræðslu til almennings, bæði til að efla fjármálalæsi sem og vitund um úrræði embættisins. Markmiðið er að halda áfram að gefa út fræðslu í ýmiss konar formi, hvort sem það eru fræðslumyndbönd, bæklingar, þættir o.fl. Þá er jafnframt mikilvægt að sinna áfram samstarfi við fagaðila sem sinna velferðarmálum og veita þeim stuðning.

Eitt mikilvægasta tól embættisins til úrlausnar á fjárhagsvanda er hið lögbundna úrræði greiðsluaðlögunar sem þarf að mati undirritaðrar að gera nauðsynlegar lagalegar umbætur á. Ljóst er að einstaklingar sem leita til embættisins glíma oft við ýmsar erfiðar félagslegar aðstæður og er mikilvægt að úrræðið þróist í takt við þarfir þess umsækjendahóps. Þá myndi embættið vilja skoða betur hvernig hægt væri að betrumbæta lausnir á fjárhagsvanda, gagnvart kröfuhöfum sem standa utan greiðsluaðlögunar, en það eru alla jafna kröfuhafar ríkisins. Hlutdeild þeirra hefur farið stækkandi og sér embættið mikla þörf fyrir að endurskoðaðar verði lagaheimildir opinberra stofnana varðandi meðferð krafna hjá einstaklingum í fjárhagserfiðleikum.

Ljóst er af skráðum símtölum á árinu, hversu mikilvægan sess símaráðgjöf gegnir hjá embættinu. Einstaklingar geta hringt til embættisins milli 9 og 15 alla virka daga og fengið samband við ráðgjafa. Þá er jafnframt hægt að leggja fram beiðni um að ráðgjafi hringi, á vefsíðu embættisins. Einstaklingar sem hringja eru oft á tíðum að forvitnast um úrræði og aðstoð embættisins en einnig berast margar spurningar um ferli gjaldþrotaskipta, fyrningu krafna, skráningu á vanskilaskrá, fjárnámsferli sýslumanns og margt fleira. Eru einstaklingar almennt mjög þakklátir fyrir að geta fengið svör við almennum spurningum í tengslum við skuldamál.

Að mati undirritaðrar hefur þjónusta embættisins gengið vel á þessu sérstaka ári og færi ég starfsfólki embættisins góðar þakkir fyrir störf sín og sveigjanleika við breytingar á vinnufyrirkomulagi. Þá vil ég færa samstarfsaðilum okkar, sem hafa unnið að hlaðvarpsþáttunum, sérstakar þakkir fyrir frábært samstarf.

Embættið er fyrst og fremst þjónustustofnun þar sem einstaklingar geta fengið endurgjaldslausa aðstoð sérfræðinga við úrlausn á fjárhagsvanda.

Helstu verkefni :

• Ráðgjöf

• Fyrirspurnir og símaráðgjöf

• Fræðsla um fjármál heimilanna

• Gerð framfærsluviðmiðs

Embættið fer einnig með framkvæmd eftirfarandi úrræða:

• Framkvæmd greiðsluaðlögunar

• Veita fjárhagsaðstoð vegna skiptakostnaðar

Markmið umboðsmanns skuldara

• Veita ávallt sem besta þjónustu og er lögð áhersla á að leita stöðugt leiða til að bæta hana.

• Embættið heldur úti öflugri símaráðgjöf þar sem hægt er að leita nánari upplýsinga um þá þjónustu sem stendur til boða og fá svör við einföldum spurningum og ráðleggingar um hvert sé hægt að leita eftir frekari svörum eða þjónustu.

• Þá er einnig hægt að senda fyrirspurnir til embættisins með tölvupósti og fá skrifleg svör við einstaka fyrirspurnum. Þá er einnig hægt að óska eftir símtali á vefnum..

Umsóknarferli

Embættið leitast við að bjóða starfsfólki sínu upp á sveigjanlegan vinnutíma með það að markmiði að auðvelda starfsfólki að ná jafnvægi milli vinnu og einkalífs án þess þó að það komið niður á þjónustu þeirri sem embættið veitir.

Embættið hefur verið lánsamt í gegnum árin með gott starfsólk. Meirihluti starfsmanna hefur starfað frá stofnun embættisins og störfuðu jafnvel áður hjá fyrirrennara embættisins sem var Ráðgjafarstofa um fjármál heimilanna (meðalstarfsaldur tekur mið af því). Hjá embættinu hefur því orðið til mikil þekking á því sem varðar fjármál heimilanna.

Á árinu 2021 voru starfsmenn 17 í 16 stöðugildum. Tveir starfsmenn voru í fæðingarorlofi stóran hluta árs.

Umboðsmaður skuldara styrkir starfsmenn sína til að sinna heilsu sinni og stunda líkamsrækt.

Starfsmenn embættisins árið 2021 voru með fjölbreytta menntun og mikla reynslu en meðal starfsaldur var 11 ár. Þar er meðtalin starfsaldur þeirra starfsmanna sem störfuðu áður hjá Ráðgjafarstofu um fjármál heimilanna.

Framfærsluviðmið umboðsmanns skuldara eru ætluð sem viðmið þegar leitað er lausna á skuldavanda með úrræðum embættisins. Viðmiðin eru ætluð til styttri tíma en viðmið ýmissa annarra, til dæmis dæmigerð viðmið velferðarráðuneytisins. Viðmið embættisins taka mið af raunútgjöldum íslenskra heimila skv. útgjaldarannsókn Hagstofu Íslands um neysluútgjöld í slenskra heimila.

Umsækjendur þurfa sjálfir að tiltaka í umsókn sinni ýmsan kostnað við framfærslu, svo sem vegna hita, rafmagns, dagvistunar barna, fasteignagjalda og er þeim bætt við annan kostnað til að reikna út heildarframfærslukostnað fjölskyldunnar. Viðmiðin taka þannig tillit til aðstæðna hjá hverjum og einum umsækjanda.

Embættið hefur lagt rækt við þetta verkefni með ýmsum hætti, svo sem með upplýsingum á heimasíðu og á facebook síðu embættisins og með samskiptum við fjölmiðla um vanda skuldara og um þau úrræði sem í boði eru.

Embættið hefur lagt mikla áherslu á fræðslustarf og forvarnir á síðustu árum og hefur gott samstarf myndast t.a.m við aðila sem þjónusta einstaklinga sem kunna að þurfa á aðstoð vegna fjárhagsvanda að halda. Árið 2021 var að mörgu leiti frábrugðið fyrri árum en lítið svigrúm gafst til þess að halda fræðslufundi vegna Covid-19 takmarkana sem voru í gildi stóran hluta ársins. Þó voru haldnir fjórir fræðslufundir í samstarfi við Virknimiðlun á vegum Velferðarsviðs Reykjavíkurborgar.

Embættið lagði mikla áherslu á skýrar og leiðbeinandi upplýsingar á vefsíðu embættisins tengdar fjármálum á óvissutímum vegna Covid-19

Embættið hefur á síðustu árum átt gott samstarf við þjónustumiðstöðvar á höfuðborgarsvæðinu og boðið upp á fræðslu fyrir félagsráðgjafa og aðra starfsmenn. Þá hefur embættið einnig verið þátttakandi í hinum ýmsu verkefnum og boðið upp á fræðslu fyrir þátttakendur og fagaðila.

Þá var tekinn upp rafrænn fræðslufundur fyrir félagsmenn BHM um fjármál og atvinnumissi.

Leitin að peningunum

Í október árið 2020 var undirritað samkomulag um framlag Félags- og barnamálaráðherra til að efla fjármálafræðslu meðal ungmenna enda var á þeim tíma mikil aukning í umsóknum einstaklinga á aldrinum 18- 29 ára um aðstoð vegna fjárhagsvanda.

Margir voru í vanda vegna skyndilána og þörfin fyrir fræðslu og forvarnir mikil. Ákveðið var að leggja áherslu á tvær leiðir, gerð hlaðvarpsþátta um fjármál einstaklinga og opnun vefsíðu þar sem gott aðgengi væri að ýmiskonar fræðslu um fjármál.

Nánar um leitin að peningunum kennsluvef.

Þegar einstaklingur hefur ákveðið að leita aðstoðar hjá umboðsmanni skuldara vegna fjárhagsvanda er fyrsta skrefið að leggja inn umsókn.

Sérfræðingar embættisins greina svo og meta í samráði við umsækjanda hvaða úrræði henti best til úrlausnar á vanda viðkomandi.

Hefur þetta fyrirkomulag gefist vel og stuðlað að því að stytta biðtíma.

Heildarfjöldi umsókna sem embættinu barst á árinu 2021

• 773 Umsóknir um aðstoð vegna fjárhagsvanda

Hér má sjá í hvaða farveg umsóknir sem bárust á árinu 2020 fóru eftir greiningu.

• 513 Ráðgjöf

• 323 Greiðsluaðlögun

• 75 Fjárhagsaðstoð ti greiðslu skiptakostnaðar

Umsóknir um aðstoð vegna fjárhagsvanda í tölum

Ráðgjöf hefst eftir að umsókn um aðstoð vegna fjárhagsvanda hefur borist og greining hefur farið fram í samráði við umsækjanda.

Í ráðgjöf felst meðal annars að gert er greiðsluerfiðleikamat með það að markmiði að öðlast heildarsýn á fjármálin og leita leiða til lausnar.

Með ráðgjöf hjá umboðsmanni skuldara er leitast við að leysa úr fjárhagserfiðleikum áður en vandinn er orðinn slíkur að önnur úrræði, svo sem greiðsluaðlögun eða gjaldþrotaskipti, þurfi til. Í kjölfar úrvinnslu umsóknar fær umsækjandi samantekt um fjárhagsstöðu sína, greiðsluerfiðleikamat, og ef möguleiki er tillögur til úrbóta. Í sumum tilvikum aðstoða ráðgjafar umsækjendur við að leita samninga við kröfuhafa sem geta m.a. falið í sér lengingu á lánum, niðurfellingu dráttarvaxta, frystingu lána eða skuldbreytingu lána.

Ef framangreind úrræði duga ekki er umsækjendum ráðlagt að sækja um greiðsluaðlögun einstaklinga eða fjárhagsaðstoð til greiðslu tryggingar fyrir kostnaði vegna gjaldþrotaskipta hjá umboðsmanni skuldara.

Þegar afgreiddar umsóknir í ráðgjöf eru eru skoðaðar má sjá að skipting milli kynja er nokkuð jöfn.

Á árinu voru afgreiddar umsóknir

• karla 55%

• kvenna 45%

Flestar afgreiddar umsóknir árið 2021 voru umsóknir einstaklinga (1+0) eða 74%

• 513 - Heildarfjöldi umsókna í rágjöf

• 497 - Heildarfjöldi afgreiddra umsókna

Ráðgjöf í tölum

Á árinu 2021 var:

• 29% með neikvæða greiðslugetu

• meðaleign 4.411.557 krónur

• meðalskuld 10.596.494 krónur

Upplýsingar um umsækjendur

Markmið laga um greiðsluaðlögun einstaklinga er að gera einstaklingum í verulegum greiðsluerfiðleikum kleift að endurskipuleggja fjármál sín og koma á jafnvægi milli skulda og greiðslugetu þannig að raunhæft sé að skuldari geti staðið við skuldbindingar sínar um fyrirsjáanlega framtíð.

Vinnsla greiðsluaðlögunarmála fer að öllu leyti fram innan embættisins þar sem umsjónarmenn sinna vinnslu greiðsluaðlögunarmála frá upphafi umsóknar til loka máls.

Umsóknarkerfi embættisins er rafrænt og þurfa umsækjendur ekki að skila inn skriflegu samþykki vegna gagnaöflunar heldur er slíkt samþykki veitt rafrænt. Innskráning í umsóknina er í gegnum island.is, annað hvort með íslykli eða rafrænum skilríkjum.

Vinnslu umsókna um greiðsluaðlögun einstaklinga getur lokið á þrjá vegu,með samþykki, með synjun og með því að umsækjandi sjálfur ákveður að afturkalla umsókn sína.

Fleiri en ein ástæða getur legið að baki því að umsókn um greiðsluaðlögun er synjað .

Algengasta ástæða synjunar á árinu 2021 var óljós fjárhagur umsækjanda en í 75% umsókna var óljós fjárhagur ein af synjunarástæðum.

Kærðar ákvarðanir

Ákvarðanir umboðsmanns skuldara um synjn á heimild til að leita greiðsluaðlögunar og um niðurfellingu á heimild til að leita greiðsluaðlögunar má kæra til úrskurðarnefndar velferðarmála.

Á árinu 2021 voru 5 ákvarðanir kærðar, allar ákvarðanir voru staðfestar af úrskurðarnefnd

Umsóknir um greiðsluaðlögun árið 2021

• 170 umsóknir

• 151 afgreiddar

Þegar umsóknir um greiðsluaðlögun eru skoðaðar má sjá að konur eru í meirihluta þeirra sem sækja um greiðsluaðlögun einstaklinga.

• 51% konur

• 49% karlar

Meirihluti umsækjenda voru einstaklingar með fjölskyldumerkinguna 1+0 eða 65,3%

• 42% samþykkt

• 45% synjað

• 18% afturkallað

Greiðsluaðlögun í tölum

Á árinu 2021 voru:

• 48% með neikvæða greiðslugetu

• Meðaleign 2.331.029 krónur

• Meðalskuld 7.312.302 krónur

Upplýsingar um umsækjendur

Ferli Greiðsluaðlögunar

Samningar til greiðsluaðlögunar

Í kjölfar þess að umsókn um greiðsluaðlögun hefur verið samþykkt er skipaður umsjónarmaður og hefst þá ferli samningagerðar.

Þegar umsjónarmaður gerir frumvarp til samnings um greiðsluaðlögun kveða lög um greiðsluaðlögun á um að frumvarpið skuli tryggja framfærslu skuldara og fjölskyldu hans og að raunhæft sé að hann muni geta staðið við skuldbindingar sínar, endurskipulagt fjármál sín og komið á jafnvægi milli skulda og greiðslugetu.

Á árinu 2021 komust á 57 samningar til greiðsluaðlögunar þá var í 59% samninga kveðið á um 100 % eftirgjöf allra samningskrafna.

Tímabil greiðsluaðlögununar í samningum á árinu 2021 var frá því að vera ekkert tímabil uppí 36 mánuði. Algengasta niðurstaða var 12 mánuðir í 33% tilfella og 24 mánuðir í 35% tilfella.

Með greiðsluaðlögun má kveða á um algera eftirgjöf einstakra krafna, hlutfallslega lækkun þeirra, gjaldfrest á þeim, skilmálabreytingar, greiðslu þeirra með hlutdeild í afborgunarfjárhæð sem greiðist með ákveðnu millibili á tilteknu tímabili, breytt form á greiðslu krafna eða allt framangreint í senn.

Hér koma ýmsir þættir til skoðunar t.d. fjárhæð skulda, fjölskyldustaða og aldur og er það hlutverk umsjónarmanns í samráði við skuldara að meta hvernig samningur sé best til þess fallinn að uppfylla skilyrði laganna sem fjallað er um hér að ofan.

Á árinu 2021 voru gerðir 57 samningar gerðir. Hlutfall kynja:

• 65 % konur

• 35 % karlar

Flestar afgreiddar umsóknir voru samningar einstaklinga (1+0) eða 62%

Samningar til greiðsluaðlögunar í tölum

Á árinu 2021 voru:

• 63% með neikvæða greiðslugetu

• Meðaleign 3,750,003 krónur

• Meðalskuld 7,707,111 krónur

Breyting á samningi

Þegar umsjónarmaður leggur til að samningur komist á milli skuldara og kröfuhafa er markmiðið alltaf að samningurinn sé raunhæfur og til þess fallinn að leysa greiðslu- og skuldavanda umsækjanda. Það er þó aldrei hægt að útiloka að eitthvað komi uppá á samningstímanum sem kemur í veg fyrir að skuldari geti staðið við þann samning sem gerður var.

Ef upp koma ófyrirsjáanlegar aðstæður á samningstímanum sem veikja getu skuldara til að standa við greiðsluaðlögunarsamning sinn getur skuldari óskað eftir því við kröfuhafa að samningnum verði breytt.

Frá árinu 2013 hefur verið unnið eftir verklagi þar sem umboðsmaður skuldara annast milligöngu við kröfuhafa fyrir hönd skuldara, lögin gera þó ráð fyrir að skuldari sinni þessu hlutverki sjálfur.

Reynslan hefur sýnt að það er verulega íþyngjandi fyrir skuldara að sinna þessu hlutverki sjálfur og embættið hefur reynst betur í stakk búið til að ná fram sátt um breyttan samning í takt við getu skuldara.

Heildar fjöldi á árinu 2021 :

• 15 breytingarmál

• 9 samningum breytt

• 6 beiðnir endurkallaðar

Frá upphafi hafa 69% breytingamála verið samþykkt.

Úrræðið felst í að umsækjandi óskar eftir að fá greidda tryggingu fyrir skiptakostnaði vegna gjaldþrotaskipta að uppfylltum ákveðnum skilyrðum.

Markmiðið er að gera einstaklingum sem eiga í verulegum greiðsluerfiðleikum og hafa árangurslaust leitað annarra greiðsluvandaúrræða kleift að krefjast sjálfir skipta á búi sínu.

Helstu skilyrðin eru að umsækjandi eigi í verulegum greiðsluerfiðleikum, umsækjandi geti ekki staðið skil á tryggingu fyrir kostnaði vegna gjaldþrotaskipta og að önnur greiðsluvandaúrræði dugi ekki til að leysa greiðsluvanda umsækjanda. Sambærileg skilyrði er einnig að finna í lögum um greiðsluaðlögun einstaklinga nr. 101/2010 sem umsækjandi þarf að uppfylla til þess að fá heimild til að leita greiðsluaðlögunar.

Fleiri en ein ástæða geta legið að baki því að umsókn um fjárhagsaðstoð til greiðslu skiptakostnaðar er synjað.

Á árinu 2021 var algengasta ástæða þess að umsókn var hafnað sú að umsækjandi uppfyllti ekki skilyrði b- liðar, 1. mgr. 3. gr. um að geta ekki staðið skil á tryggingu fyrir kostnaði vegna gjaldþrotaskipta að teknu tilliti til eigna- og skuldastöðu.

Á árinu 2021 óskuðu 40 einstaklingar sem höfðu fengið samþykki fyrir fjárhagsaðstoð til greiðslu tryggingar fyrir kostnaði vegna gjaldþrotaskipta eftir því að bú þeirra yrðu tekin til gjaldþrotaskipta.

Í lögum um fjárhagsaðstoð til greiðslu tryggingar fyrir skiptakostnaði vegna gjaldþrotaskipta er ekki að finna ákvæði um tímamörk, einstaklingar geta því í raun farið hvenær sem er til héraðsdóms með samþykki sitt og lagt fram gögn. Í lok árs 2021 voru 85 ógreidd samþykki útistandandi.

Umsóknir um fjárhagsaðstoð til greiðslu skiptakostnaðar árið 2021 í tölum

Þegar umsóknir um fjárhagsaðstoð til greiðslu skiptakostnaðar eru eru skoðaðar má sjá að karlar eru í meirihluta umsækjenda. Umsækjendur voru:

• 72% karlar

• 28% konur

Flestar umsóknir voru umsóknir einstaklinga (1+0) eða 88%

• 71 - Heildarfjöldi umsókna um fjárhagsaðstoð vegna skiptakostnaðar

• 52 % umsókna samþykktar

• 27 % umsókna synjað

• 3 % umsókna niðurfelldar

Aðrar upplýsingar:

• 68% með neikvæða greiðslugetu

• meðaleign 167,141 krónur

• meðalskuld 10,759,263 krónur

Tölulegar upplýsingar skiptakostnaðarmála