Réttindi og skyldur borgara í lýðræðisríki
Í lýðræði felst að allt ríkisvald eigi uppsprettu hjá þjóðinni og að meðferð þess sæti eftirliti af hennar hálfu. Í stjórnarskrá lýðveldisins kemur fram að allir skulu vera jafnir fyrir lögum og njóta mannréttinda.
Kosningaréttur
Kosningaréttur er tryggður í stjórnarskrá og hann öðlast íslenskur ríkisborgari við 18 ára aldur. Í kosningarétti felst að hver og einn getur:
kosið í sveitarstjórnarkosningum
kosið í Alþingiskosningum
kosið í forsetakosningum
kosið í þjóðaratkvæðagreiðslum
Það er lýðræðislegur réttur hvers manns að taka þátt í störfum stjórnmálaflokka og annarra frjálsra félagasamtaka.
Á vef Alþingis og sveitarstjórna má finna upplýsingar um hvernig kjósendur geta sett sig í samband við kjörna fulltrúa, flokka sem þeir tilheyra, hvaða mál eru til afgreiðslu og hvernig koma má umsögnum á framfæri.
Önnur réttindi
Ýmsar leiðir standa til boða til að leita réttar síns gagnvart stjórnvöldum. Í mörgum tilvikum er heimilt að skjóta stjórnsýsluákvörðunum til æðra stjórnvalds. Stjórnvöldum ber samkvæmt stjórnsýslulögum að benda á kærumöguleika þegar aðila máls er tilkynnt um ákvörðun.
Þá getur hver sá sem telur sig hafa verið beittan óréttlæti eða ranglæti af hálfu ríkis, sveitarfélaga eða einkaaðila, sem hefur að lögum verið fengið opinbert vald til að taka ákvarðanir um rétt eða skyldu manna, borið fram kvörtun við umboðsmann Alþingis.
Umboðsmaður Alþingis
Samkvæmt stjórnarskrá ber öllum réttur til að fá úrlausn um réttindi sín og skyldur eða um ákæru á hendur sér um refsiverða háttsemi með réttlátri málsmeðferð innan hæfilegs tíma fyrir óháðum og óhlutdrægum dómstóli. Nánari upplýsingar um störf dómstólanna er að finna hjá Dómstólasýslu.
Dómstólasýslan
Þeir sem þurfa á aðstoð lögmanns að halda við að gæta réttar síns geta snúið sér til Lögmannafélags Íslands.
Lögmannafélag Íslands
Úrskurði, ákvarðanir og álit ráðuneyta og kærunefnda auk dóma Félagsdóms er að finna á vefnum Úrskurðir og álit.
Skyldur
Á hverjum manni hvílir sú skylda að fara að landslögum, hlíta lögmætum ákvörðunum dómstóla og stjórnvalda og greiða löglega ákvarðaða skatta og önnur opinber gjöld.
Þá er almenningi samkvæmt lögum skylt að hlýða fyrirmælum sem lögreglan gefur, svo sem vegna umferðarstjórnunar eða til þess að halda uppi lögum og reglu á almannafæri.
Lögregla
Ef nauðsyn ber til getur lögregla kvatt sér til aðstoðar hvern fulltíða mann, meðal annars til að afstýra óreglu eða óspektum á almannafæri.