Fyrirhugað er að leggja fram frumvarp um sjálfstæða innlenda mannréttindastofnun á Alþingi haustið 2023. Í stjórnarsáttmála ríkisstjórnarinnar er kveðið á um að slíkri stofnun skuli komið á fót.

Sjálfstæðri innlendri mannréttindastofnun er ætlað víðtækt hlutverk við að efla og vernda mannréttindi. Hún þarf að uppfylla viðmiðunarreglur Sameinuðu þjóðanna um slíkar stofnanir eða svokölluð Parísarviðmið.

Dæmi um almenn skilyrði sem mannréttindastofnun þarf að uppfylla samkvæmt Parísarviðmiðunum:

• Almenningur þarf að geta leitað til stofnunarinnar.

• Stofnunin skal hafa víðtækt umboð til að vinna að eflingu og vernd mannréttinda.

• Kveðið skal á um hlutverk stofnunarinnar í lögum.

• Áhersla er lögð á dreifingu valds og að þau sem komi að ákvarðanatöku endurspegli borgaralegt samfélag.

• Fjárhagslegt og stofnanabundið sjálfstæði stofnunarinnar skal vera tryggt.

Mannréttindaskrifstofa Íslands hefur að nokkru leyti gegnt hlutverki sjálfstæðrar innlendrar mannréttindastofnunar hér á landi. Hún uppfyllir þó ekki fyrrnefnd Parísarviðmið, enda gera þau kröfu um sjálfstæða stofnun sem komið er á fót með lögum. Er lagasetning því metin nauðsynleg.

Ísland hefur fengið fjölda áskorana frá innlendum og erlendum aðilum um að koma sjálfstæðri mannréttindastofnun á fót. Sem dæmi má nefna að íslenska ríkið samþykkti fjölmörg tilmæli um að koma slíkri stofnun á fót í síðustu tveimur allsherjarúttektum á stöðu mannréttindamála (UPR) hér á landi, árin 2016 og 2022. Þá leggur samningur Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks, sem Ísland fullgilti árið 2016, þá skyldu á íslenska ríkið að slík stofnun sé til staðar hér á landi, sbr. 2. mgr. 33. gr. samningsins. Er tilvist slíkrar stofnunar því talin forsenda þess að hægt sé að lögfesta samninginn hér á landi.