Þema dagsins hjá Alþjóðaheilbrigðismálastofnuninni (WHO) þetta árið er: „Virðum réttindi: Mín heilsa, minn réttur!“ (e. Take the rights path: My health, my right) til að vekja athygli á réttinum til góðrar heilsu og þeim ójöfnuði sem stendur í vegi fyrir að að útrýma alnæmi í heiminu. Í þessu felst meðal annars;

• að allir hafi gott aðgengi að HIV-prófum og meðferð,

• að allir hafi greiðan aðgang að forvörnum gegn HIV og

• að draga úr fordómum og neikvæðum viðhorfum gagnvart HIV.

Margt hefur áunnist í baráttunni við HIV en enn vantar víða upp á gott aðgengi að greiningarprófum til að fá tímanlega rétta meðferð og til að koma í veg fyrir ný smit. Í Evrópu er talið að einn af hverjum þremur HIV-smituðum viti ekki um sína stöðu en mikill munur er þó á milli svæða. Varast þarf fyrirfram ákveðnar hugmyndir um hver getur smitast af HIV og almennt ætti að vera lágur þröskuldur fyrir að framkvæma HIV-próf.

Fordómar og þekkingarskortur gagnvart HIV er enn til staðar og ýmislegt getur hindrað að fólk leiti til heilbrigðisþjónustu. Nýleg alþjóðleg könnun á viðhorfum heilbrigðisstarfsfólks til einstaklinga með HIV sýndi að einnig þar ber á fordómum og neikvæðum viðhorfum.

HIV á Íslandi

Á Íslandi er almennt gott aðgengi að HIV-prófum einstaklingum að kostnaðarlausu. Þá er lyfjameðferð vegna HIV gjaldfrjáls. Til eru góð lyf sem halda sjúkdómnum niðri þannig að í dag geta einstaklingar á lyfjameðferð við HIV lifað eðlilegu lífi. Rétt lyfjameðferð dregur einnig verulega úr líkum á því að smit berist milli fólks. Með lyfjameðferð má í flestum tilvikum koma í veg fyrir að HIV-smit þróist í alnæmi.

Á árinu 2023 greindust heldur fleiri með HIV í Evrópu en árið á undan. Sama var uppi á teningnum á Íslandi og 44 einstaklingar greindust en um þekkta sýkingu var að ræða hjá meirihluta (61%) en sýkingin hefur þá áður greinst erlendis. Karlar voru 32 (73%) og konur 12. Karlmenn sem stunda kynlíf með karlmönnum voru 23 (52%) en 16 einstaklingar smituðust við kynmök við einstakling af gagnstæðu kyni og fimm voru með aðra eða óþekkta smitleið. Tveir einstaklingar (karl og kona) greindust með alnæmi á Íslandi á árinu 2023 en ekkert andlát varð.

Helsta smitleið HIV er við óvarin kymök en smit getur einnig borist frá HIV-smituðum einstakling með sprautum og sprautunálum og HIV-smituð móðir getur smitað fóstrið á meðgöngu, barn sitt í fæðingu eða við brjóstagjöf.

Hægt er að fara í HIV-próf á göngudeild smitsjúkdóma og húð- og kynsjúkdómadeild Landspítala eða á heilsugæslustöðvum. Sjá nánar á vef embættis landlæknis. Þá býður Stöð 69 HIV-Íslands upp á HIV-hraðpróf og ráðgjöf.

Sóttvarnalæknir

Heimildir: